Ենթական և նրա արտահայտությունը

Ենթակա, նախադասության երկու գլխավոր անդամներից մեկն է։ Ենթական ցույց է տալիս, թե ով կամ ինչն է կատարում  գործողությունը։ Ենթական նախադասության այն անդամն է, որին ստորոգումով վերագրվում է որևէ հատկանիշ։ Հայերենում ենթական դրվում է ուղղական հոլովով։ Ենթական պատասխանում է ո՞վ, ովքե՞ր, ինչ, ինչեր  հարցերին։ Հայերենում ենթական արտահայտվում է՝
գոյականով
ածականով
թվականով
դերանունով
դերբայով:

Ենթական արտահայտվում է`

Գոյականով, որը կարող է լինել անձ, իր, երևույթ, հասկացություն և այլն։

Օրինակ՝ Վրնջում էին ձիերը մետաղաձայն և երկարածոր (Ակսել Բակունց)։
Օդը մաքուր է, արցունքի պես ջինջ:
Ընկերները սպասում էին նրա վերադարձին:

Այն բոլոր դերանուններով, որոնք մատնացույց են անում անձ կամ իր։

Օրինակ՝ Ե՛վ դժբախտ է նա, և՛ մեռած, ով երգ չի հասկանում, չի սիրում (Ավետիք Իսահակյան)։
Բոլորը հավաքվել էին եկեղեցու բակում

 Ածականով, այսինքն` ածականը պետք է պարտադիր հոդ ստանա և գործածվի գոյականաբար.

Օրինակ՝  Գեղեցիկը միշտ գնահատվում է: 
Դժբախտը վերջ տվեց կյանքին:

 Թվականով`

Օրինակ՝ Ներկաներից հինգը պատասխանեցին  անմիջապես, իսկ երկուսը  մի փոքր ուշ։
Քսանը տասի կրկնապատիկն է:

Բայի անդեմ ձևերով` անորոշ, ենթակայական և հարակատար դերբայներով.

ա) անորոշ դերբայով․

օրինակ՝ Աղոթելը նրա միակ մխիթարությունն էր այդ ծանր պահին։

բ)  ենթակայական դերբայով․

օրինակ՝ Պտուղդ քաղող չկա, մասրենի՛, սարի՛ մասրենի (Համո Սահյան)։

գ)  հարակատար դերբայով․

օրինակ՝ Քնածը այդպես էլ չիմացավ մեր դուրս գնալը։

• Բառակապակցությամբ`

Օրինակ՝ Սերը քանդելը եկեղեցի քանդելուց վատ է (ժող.):

Նախադասությունը կարող է ունենալ նաև բազմակի ենթականեր։ Օրինակ՝ Նրա ծանր հառաչանքները, ողբը, հեծկլտանքը կտրատում էին սիրտս։
Երգը, պարը, ուրախությունը նրանից անպակաս էին

Առաջադրանքներ:

1.Կետերը փոխարինի՛ր փակագծում տրված հարցին պատասխանող բառերով (ենթականերով): 

Օրինակ`
….մուտքիցդուրսեկավ( ո՞վ)- Ոստիկանըդուրսեկավ:
Հանկարծ հայտնվեց: (ո՞վ) Հանկարծ հայտնվեց ընկերս։
Ուրեմն կատարվե՞ց: (ի՞նչը) Ուրեմն կատարվեց երազը։
Այստեղից չի լսվի: (ի՞նչը) Այստեղից լավ չի լսվի երաժշտության ձայնը։
Հևասպառ սարն էր բարձրանում: (ո՞վ) Լեռնագնացը հևասպառ սարն էր բարձրանում։ 

2. Կազմել նախադասություններ, որոնցում ենթակաները արտահայտված լինեն գոյականով, ածականով, թվականով, դերանունով, դերբայով:

Ես միշտ կարդում եմ այս գիրքը։

Նրա հագուստը շատ գեղեցիկ էր։

Տղան դպրոցում նստում էր առաջին շարքում։

Ես օգնեցի ընկերոջս, նա գտավ իր պայուսակը։

Ես քույրիկիս համար գիրք էի կարդում։

Վերաբերականներ

Վերաբերականները  այն բառերն են, որոնք արտահայտում են խոսողի վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ: Ըստ իրենց արտահայտած վերաբերմունքային իմաստի վերաբերականները լինում են․

1. հաստատական
2. գնահատողական
3. ժխտական
4. սաստկական
5. երկբայական
6. սահմանափակման
7. կամային
   8.զիջական
   9.ցուցական
   
   Հաստատական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի հաստատական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Հաստատական վերաբերականներն են՝ այո՛, արդարև, անշո՛ւշտ, իհարկե, իրավ, անպատճառ, անկասկած, անտարակույս, անպայման, իրոք, իրոք որ, իսկապես որ, հարկավ, հիրավի, իսկևիսկ։ Հաստատական երանգ են արտահայտում նաև որոշ կապակցություններ՝ առանց այլևայլության, ինչ էլ լինի, ինչ գնով էլ լինի, ինչպես չէ:
   
   Գնահատողական վերաբերականներ: Արտահայտում են խոսողի խրախուսական, հավանության, զղջման կամ կարեկցական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Գնահատողական վերաբերականներն են՝ բարեբախտաբար, դժբախտաբար, ցավոք, տարաբախտաբար, ախր, չէ որ։
   
   Ժխտական վերաբերականներ: Ոչ պատասխանական բառը և չէ ժխտական բայը գործածվելով ժխտական նախադասության հետ, շեշտում են ժխտումը և դառնում ժխտական վերաբերականներ։
   Սաստկական վերաբերականներ: Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սաստկական վերաբերականները շեշտում, սաստկական երանգ են հաղորդում նրան։ Սաստկական վերաբերականներն են՝ անգամ, էլ, ևեթ, հենց , մանավանդ, նամանավանդ, նույնիսկ, մինչև իսկ, մինչև անգամ։
   Երկբայական վերաբերականներ: Արտահայտում են խոսողի երկբայական, այսինքն թվացող կամ հավանական վերաբերմունքը եղելության կամ գործողության նկատմամբ։ Երկբայական վերաբերականներն են՝ արդյոք, ասես, ասես թե, գուցե, միգուցե, դիցուք, դիցուք թե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, կարծես թե, իբր, իբր թե, իբր(և) թե, չլինի, չլինի թե և այլն։
   Սահմանափակման վերաբերականներ: Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սահմանափակման վերաբերականները առանձնացնում, սահմանազատում են նրան։ Սահմանափակման վերաբերականներն են գոնե, գեթ, լոկ, սոսկ, թեկուզ, միայն, միայն թե, միմիայն։
   Կամային՝ թող, ապա, հապա, մի և այլն.
   Զիջական՝ ի դեպ, իմիջիայլոց, համենայն դեպս, այնուամենայնիվ, այսուհանդերձ և այլն։
   Ցուցական` ահա, ահավասիկ:

Վերաբերականները նախադասության անդամ չեն համարվում։

Վերաբերականներն անջատվում են նախադասության անդամներից ստորակետով։
Օրինակ՝ Անահիտը, անշուշտ, ոսկի ձեռքեր ուներ: Նրա մայրը, իմիջիայլոց, լավ խոհարար է:
Խոսողի հարցական վերաբերմունքն արտահայտող երկբայական վերաբերականների վրա դրվում է հարցական նշան։
Օր.՝ Չէ՞ որ նրա խոսքերն ես կրկնում դու:

Առաջադրանք:
1.Վերաբերականները խմբավորե՛լ ըստ տեսակների։

Դժբախտաբար,  անկասկած, արդարև, անշուշտ, միայն, ահավասիկ, ի դեպ,
անպատճառ, ահա,անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, ո՛չ, չէ՛, գուցե, երևի,
իմիջիայլոց, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, մի՞թե, արդյոք,
երանի, ցավոք, նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ, գեթ, լոկ, գոնե, կարծես թե,
սոսկ, միայն թե, հապա, մի, համենայն դեպս, այսուհանդերձ։

հաստատական-անկասկած, արդարև, անշուշտ, անպատճառ, անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, անկասկած,
գնահատողական-դժբախտաբար, ցավոք
ժխտական— ո՛չ, չէ՛,
սաստկական-նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ,
երկբայական— գուցե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, արդյոք, կարծես թե,
սահմանափակման-միայն, մի՞թե, գեթ, լոկ, գոնե, սոսկ, միայն թե
կամային-հապա, մի
զիջական-ի դեպ, իմիջիայլոց, այնուամենայնիվ, համենայն դեպս, այսուհանդերձ
ցուցական-ահավաստիկ, ահա

զգացական-երանի

2. Կազմել նախադասություններ` գործածելով անպատճառ, գոնե, այնուամենայնիվ, կարծես թե, ցավոք, իրոք, հենց, միմիայն վերաբերականները:

Ընկերոջս անպատճառ տեղի նեղացրեցին։

Գոնե մի անգամ կարող եմ օգտվել այդ կայքից։

Ես գնացի տուն և այնուամենայնիվ կատարեցի իմ դասերը։

Կարծես թե նրա տեսքը միքիչ փոխվել է։

Ցավոք բայց ես չեմ կարող ձեզ օգնել։

Նրա հետ մնալը իրոք զվարճալի է։

Հենց հիմա ես գնում եմ զբոսնելու։

3.Բառաշարքում գտնել իմաստով իրար մոտ վերաբերականները:

Իհարկե, անկասկած, ասես, լոկ, դժբախտաբար, իրավամբ, հիրավի, միայն, գեթ, տարաբախտաբար, անշուշտ, ցավոք, անտարակույս, կարծես:

Իհարկե, անկասկած,

անշուշտ, անտարակույս

Իրավամ-հիրավի

լոկ, միայն, գեթ

դժբախտաբար, տարաբախտաբար, ցավոք

Հոմանիշներ, գործնական աշխատանք

Գոյական հոմանիշներ: Բառաշարքերում առանձնացնել հոմանիշ գոյականների հինգ զույգ:
1.Սարսափ, ծուղակ, պաղատանք, ընչազրկություն, գրավչանք, չքավորություն, թակարդ, երկյուղ, հրապուրանք, աղերսանք:

Սարսափ, երկյուղ,

ծուղակ, թակարդ,

պաղատանք, աղերսանք

ընչազուրկ, չքավորություն

Գրավչանք, հրապուրանք

2. Հռչակ, առաջաբան, ավար, հարգանք, համբավ, թալան, երազանք, ներածություն, պատկառանք, տենչանք:

Հռչակ-համբավ

առաջաբան-ներածություն,

ավար-թալան

հարգանք-պատկառանք

երազանք-տենչանք

Ածական հոմանիշներ: Բառաշարքերում առանձնացնել հոմանիշ ածականների հինգ զույգ:
1. Աչալուրջ, համեստ, ջանասեր, ուշադիր, տրտում, թանձր, թախծոտ, պարկեշտ, եռանդուն, խիտ:

Աչալուրջ, ուշադիր

Համեստ, պարկեշտ

ջանասեր, եռանդուն

տրտում, թախծոտ

թանձր, խիտ

2. Գիտակ, թույլ, թերահավատ, հնազանդ, շողոքորթ, հեզ, լավատեղյակ, կեղծավոր, տկար, կասկածամիտ:

Գիտակ, լավատեղյակ

թույլ-տկար

թերահավատ-կասկածամիտ

հնազանդ-հեզ

շողոքորթ-կեզծավոր

Բայական հոմանիշներ: Բառաշարքերում առանձնացնել հոմանիշ բայերի հինգ զույգ:
1.Ապականել, ըմբոստանալ, փառաբանել, ընդվզել, վատաբանել, արատավորել, խաղաղվել, դրվատել, հանդարտվել, փնովել:

Ապականել-արատավորել

ըմբոստանալ-ընդվզել

փառաբանել-դրվատել

վատաբանել-փնովել

խաղաղվել-հանդարտվել
2. Մարել, հավաքել, շահագործել, դժգոհել, շիջել, ժողովել, ճնշել, տրտնջալ, վառել, հրկիզել:

Մարել-շիջել

հավաքել-ժողովել

շահագործել-ճնշել

դժգոհել-տրտնջալ

Հրկիզել-վառել

Գոյական հականիշներ: Բառաշարքում առանձնացնել հականիշ գոյականների հինգ զույգ:
Խաղաղություն, կորուստ, բերկրանք, ձեղնահարկ, պատերազմ, ըմբոստություն, ձեռքբերում, թախիծ, ներքնահարկ, հնազանդություն:

Խաղաղություն-պատերազմ

կորուստ-ձեռքբերում

բերկրանք-թախիծ

ձեղնահարկ-ներքնահարկ

ըմբոստություն-հնազանդություն

Ածական հականիշներ: Բառաշարքում առանձնացնել հականիշ ածականների հինգ զույգ:
Ծանրախոհ, անագի, համեստ, կայուն, լի, պոչավոր, սանձարձակ, թեթևամիտ, անհաստատ, դատարկ:

Ծանրախոհ-թեթևամիտ

Անագի-պոչավոր

Համեստ-սանձարձակ

Կայուն-անհաստատ

լի-դատարկ

Բայական հականիշներ: Բառաշարքում առանձնացնել հականիշ բայերի հինգ զույգ:
Մեկնել, հօդս ցնդել, ատել, ժամանել, կատաղել, երկրպագել, մերժել, հայտնվել, հաստատել, հանդարտվել:

Մեկնել-ժամանել

հօդս ցնդել-հայտնվել

ատել-երկրպագել

կատաղել-հանդարտվել

Մերժել-հաստատել

Գրել տրված բառերի նույնարմատ հականիշները:
Անխռով-խռովկան
երերուն-աներեր
երջանիկ-ապերջանիկ
ուժեղ-անուժ
տարակուսելի-անտարակուս
կախյալ-անկախ
աղմկոտ-անաղմուկ
արատավոր-անարատ
զարդարուն-անզարդ
բարձրաձայն-ցածրաձայն
քաղցրահամ-դառնահամ
ընչատեր-ընչազուրկ
շնորհալի-անշնորհ
երախտագետ-աներախտ
գիտուն-անգետ

Ձայնարկություն

Ձայնարկություններ կոչվում են այն բառերը, որոնք արտահայտում են զգացմունք, կոչ, նմանաձայնություն:
Ձայնարկությունները նախադասության անդամ չեն լինում և որևէ հարցի չեն պատասխանում:
Ձայնարկությունները բաժանվում  են երեք խմբի:

Զգացական ձայնարկություններ, արտահայտում են վիշտ, ցավ, կարեկցանք, զայրույթ, դժգոհություն, վախ, զարմանք, ուրախություն, հիացմունք, ձանձրույթ, տհաճություն: Դրանք են՝ ա՜խ, ա՜հ, ամա՜ն, ա՜յ, բա՜, է՜, է՜հ, ըհը՜, հա՜, ջա՜ն, վա՜խ, վա՜հ, վա՜յ, վու՜յ, վու՜շ, ու՜խ, ուխա՜յ, ուռա՜, օխա՜յ, օ՜հ, պահո՜,  օ՜ֆ, ֆու՜ և այլն:

Կոչական ձայնարկություններ, արտահայտում են կոչ, կանչ, խրախույս, հորդոր, նախատինք, արգելք: Դրանք են՝ ա՛յ, է՛յ, էհե՛յ, ծո՛, հո՛, հարա՛յ, հե՛յ, հո՛պ, տո՛, փը՛խկ, փը՛շտ և այլն:

Նմանաձայնական ձայնարկություններ, արտահայտում են բնության մեջ և կյանքում հանդիպող ձայները: Դրանք են՝ բը՜զզ, թը՜խկ, թը՜շշ, խը՜շշ, ծի՛վ-ծի՛վ, ծուղրուղու, հա՛ֆ-հա՛ֆ, միաու՜, չը՛խկ և այլն:

   Առաջադրանքներ:

1. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր երեք ձայնարկություն:

Մի՞թե, օխա՜յ, հա՜յ, ե՞րբ, տը՜զզ, չէ՛

է՛հ, որքա՜ն, ծո՛, ո՛չ, խը՜շշ, չէ՞ որ

այնպե՜ս, պահո՜, այո, չու՛, չլինի՞ թե, բը՜ռռ: 

2.Գրիր այն ձայնարկությունները, որոնցից կազմվել են հետևյալ բառերը:

Չրխկալ, ծվծվալ, կռկռոց, վայել, թշթշոց, ծլնգոց, թրխկոց, տզզոց, թխկոց, բզզալ, շրխկան:

Չրխկ, ծիվծիվ, կռկռ, վայ, թշթշ, ծլնգ, թրխկ, տզզ, բզզ, շրխկ։

3. Բառաշարքում առանձնացրու զգացական, կոչական և նմանաձայնական կոչականները:

Ղա՜-ղա՜, հե՜յ, ու՜հ, կը՜ռ, փը՜խկ, ջու՜-ջու՜, հարա՜յ, օ՜հ, վու՜յ, ու՜ֆ, ա՜խ, բը՜զզ, ըհը՜, ուռա՜, օ՜յ, հո՛պ, տո՛,խը՜շշ, հա՜յ, տը՜զզ, յա՜, ա՛յ:

Զգացական-ու՝հ, օ՝հ, վու՝յ, ու՝ֆ, ա՝խ, օ՝յ, ու՜հ, ըհը՜, յա՝, ա՝յ

ձայնարկություններ-հե՝յ, հարա՝յ, հա՝յ հո՝պ, տո,

նմանաձայնական-Բը՝զզ, խը՝շշ, տը՝զզ, փը՜խկ, ջու՜-ջու՜ ղա՝-ղա՝

4. Դարձվածաբանական բառարանից վա՜յ, ա՜խ, հարա՜յ ձայնարկություններով դուրս գրիր դարձվածքներ և նշիր նրանց արտահայտած նշանակությունները:

Շաղկապ, գործնական աշխատանք

1.Կետերի փոխարեն դիր բառեր, որոնք կկապվեն կրկնադիր շաղկապներով:
Թանձր մառախուղի մեջ չէին երևում ո ՛չ երեխաները ոչել կենդանիները
Ու միանգամից լռեցին թե ՛ ուսիչները թե երեխաները
Նրան մերժում էին ամենքը՝ և՛ դուրս շպրտում տնից։

2.Տրված առածներում գծերի փոխարեն տեղադրիր համապատասխան շաղկապը. թե, ո ՛չ…ո ՛չ, որ, մինչև, որպեսզի, կամ…կամ:
Մինչև առուն ջուր գա, գորտի աչքը դուրս կգա:
Ամռան արևից ինչ հասկացա, որձմռան արևից ինչ հասկանամ:
Թե խաչն իմն է, զորությունը ես գիտեմ:
Հարևանիս սիրում եմ, որպեսզի մատիս դարման անի:
ոչ կտամ կով, ոչ կհագնեմ մով:
Մին մի տա,— երկու չուզի:

3.Կարծում եմ, որ մայրաքաղաքի այս սյունազարդ դահլիճների մեջ, գեղեցկության, արվեստի ու տվայտանքների այս քաղաքում ես կխամրեմ:
Կարծում եմ`մայրաքաղաքի այս սյունազարդ դահլիճների մեջ, գեղեցկության, արվեստի ու տվայտանքների այս քաղաքում ես կխամրեմ:
Երևում էր, որ ծածկած շուկայի վերակացուն ազնիվ մարդ է:
Երևում էր` ծածկած շուկայի վերակացուն ազնիվ մարդ է:
Նրան թվում էր, թե գյուղացիք չեն ըմբոստանալու:
Նրան թվում էր` գյուղացիք չեն ըմբոստանալու:
Նրա խոնարհ, հեզ բնավորության շնորհիվ ինը տարի էր, ինչ ընտանիքում  խաղաղություն էր տիրում:
Նրա խոնարհ, հեզ բնավորության շնորհիվ ինը տարի էր` ընտանիքում  խաղաղություն էր տիրում:
   4. Զեղչեք հետևյալ նախադասությունների շաղկապները:
Տեսնես՝ ինչ պատահեց հորս:
Նա գիտե՝ ինչ է պատերազմը:
Նա մտածում էր, թե այնքան էլ ապահով չէ Զեյթունը:
Ասում են՝ նրա ջուրն ինքնահոս է:
Նա հեռադիտակով տեսել էր, թե թուրքական ձախ թևը մոտենում էր իրենց թաքստոցներին:
Այս էլ քանի օր է՝ գրասենյակից դուրս չի եկել:
Չգիտեմ՝ ինչպես հայտնվեցի որսորդական տնակի մոտ:
Արդեն երրորդ օրն է՝ քայլում է անապատով:
5. Ուղղեք կետադրական սխալները:
Նրան թվում էր, թե մահը վրա է հասնում:
Անտառի անհամար ծառերը մրցման մեջ են՝ թե ով կարող է ավելի շատ ջերմություն կլանել:
Թվում էր՝ թե բոլորը դժգոհ են մեկմեկուց:
Նա մտածում է՝ թե այնքան էլ պաշտպանված չէ իրենց թաքստոցը:

Շաղկապ

Լեզվում կան բառեր, որոնք իրար են շաղկապում բառեր կամ ամբողջ
նախադասություններ։ Այդ բառերը կոչվում են շաղկապներ։ Հա-
մեմատենք հետևյալ նախադասությունները. Գիրքը և տետրը դրված են սեղանին։
Աշակերտը մտավ դասարան և վերցրեց գիրքը։ Նախադասություններից
առաջինում և-ը իրար է շաղկապել նախադասության անդամներ, իսկ երկրորդում՝
նախադասություններ։

Ըստ իրենց շարահյուսական դերի՝ շաղկապները բաժանվում են երկու խմբի՝
համադասական և ստորադասական։ Համադասական շաղկապներն իրար են
շաղկապում բառեր կամ համադաս, համազոր նախադասություններ, իսկ ստո-
րադասական շաղկապները՝ ստորադաս նախադասությունը շաղկապում են
գերադասին։
Համադասական շաղկապներից են՝ և, ու, բայց, իսկ, սակայն, էլ, այլ, նաև,
այլև, կամ, ապա, այլապես, ըստ որում, ընդ որում և այլն։
Ստորադասական շաղկապներից են՝ որ, թե,  որովհետև, քանզի, մինչև որ, մինչդեռ,եթե,
թեև, թեկուզ, թեպետ, որպեսզի, քանի որ, ուրեմն, ուստի, հետևաբար, հետևապես, այնուամենայնիվ և այլն։
Ըստ կիրառության՝ շաղկապները լինում են մենադիր, կրկնադիր և զուգա-
դիր։
Մենադիր են միայնակ գործածվող շաղկապները: Օրինակ՝  Մութն ընկավ, և բոլորը
ցրվեցին։
Կրկնադիր են կրկնվող շաղկապներ: Օրինակ՝ Նա և՛ սովորում էր, և՛ աշխա-
տում։
Զուգադիր են որոշակի զույգերով գործածվող շաղկապները: Օրինակ՝ Եթե թույլ
տան, ապա կգամ։ Թեև դժվար էր, սակայն կատարեցինք։ Ոչ միայն եկավ, այլև
բոլորին օգնեց։ Ոչ թե դժգոհեք, այլ փորձեք որևէ ձևով օգնել։
Կրկնադիր շաղկապների վրա շեշտ է դրվում, և նրանց կապակցած միավորները տրոհվում են
ստորակետերով։ Շաղկապները նախադասության անդամ չեն համարվում։

Առաջադրանքներ:
 1. Ընդգծել շաղկապները։
Եթե, իսկույն, այնտեղ, բայց, և, մյուս, բոլոր, թեև, սակայն, որովհետև,
ինչպես, այս, որպեսզի, պատճառով, դեպի, քանզի, նաև, բացի, քանի որ։

 2։.Կազմել նախադասություններ՝ գործածելով եթե,
որպեսզի, որովհետև, սակայն, իսկ, և շաղկապները։

Եթե այդ գործը չանենք կպարտվենք։

Որպեսզի նրանք վնաս չտան։

Ես բարկացրեցի մայրիկիս որովհետև դաս չեի արել։

Նա լավ մարդը սակայն ունի մի քանի թերություն։

Նա լավ ընկեր է իսկ նա ավելի լավ։

Ես և իմ ընկերը գնացել էինք դպրոց։

3.Կետադրել նախադասությունները և ընդգծել շաղկապները:

Երբ պորտուգալացիները հայտնագործեցին Սուրբ Հեղինե կղզին, նա պատված էր համատարած անտառով:
Կղզյակում խոզեր ու այծեր թողեցին, որ նավաբեկությունից տուժած մարդիկ կարողանան որոշ ժամանակ այնտեղ ապրել:
Ամենուրեք բավականաչափ կենդանիներ կային, և մարդիկ չէին մտածում դրանց վերանալու մասին:
Որսորդությունը դարձավ նաև սպորտ, իսկ սպորտին հատուկ է ռեկորդներ սահմանելու ձգտումը:
Արևելյան մի տիրակալ տիրակալ հռչակվեց նրանով, որ անձամբ հազար առյուծ խփեց: 
Մի ժամանակ առյուծների մռնչյունը լսվում էր Հունաստանից մինչև Հիմալայան լեռների ստորոտը, բայց այսօր այդ վայրերում առյուծներ չկան:

Հայոց լեզու

1. Ընդգծիր այն բառերը, որոնցում կա   առ- նախածանցը:
Առընթեր, առկախ, առվույտ, առօրյա, առէջ, առնետ, առողջ, առույգ, առաջին, առավոտ:

Ապ- նախածանցը:
Ապավեն, ապերախտ, ապրանք, ապարդյուն, ապուխտ, ապուշ, ապակի, ապերջանիկ, ապրուստ:

2. Բառերը բաժանի՛ր երկու խմբի:
Այգ, իրիկուն, լուսաբաց, երեկո, արշալույս, իրիկնաժամ, վաղորդայն, մթնշաղ, լուսադեմ, լուսածագ, արևածագ, իրիկնամուտ, վերջալույս, արևամուտ, առավոտ:

Այգ, լուսաբաց, արշալույս, վաղորդայն, լուսադեմ, լուսածագ, արևածագ, առավոտ։

Իրիկուն, երեկո, իրիկնաժամ, մթնշաղ, իրիկնամուտ, վերջալույս, արևամուտ։

3. Նշված բառերից երեքում «ուկ» մասնիկը փոքրացնող-փաղաքշական իմաստ չի արտահայտում: Նշի՛ր այդ բառերը:
Ձագուկ, արդուկ, մտրուկ, մարդուկ, աղմուկ, հորինուկ, մանչուկ, մժղուկ, շիկամուկ, հորթուկ:

4. Բառաշարքերում ընդգծիր 5 ածական:
1 Ցածր,ոլորապտույտ, վերջ, ծանր, ավազան, վերջին, գրտնակ, գոտի, ագահ:
2.Հեքիաթ, կաղ, ավելորդ, գորգ, ամբոխ, աշխույժ, անիվ, նորագույն, աղմկոտ, գետին:

5. Բառաշարքում առանձնացրու իրանիշ և անձնանիշ գոյականները:
Գիտնական, թռչուն, բժիշկ, աղախին, արշավ, չմշկորդ, քամի, դյուցազն, ականջ, կայսր, աքաղաղ, դաստակ, ժառանգորդ, երջանկություն, մարտիկ:

իրանիշ – թռչուն, արշավ, քամի, ականջ, աքաղաղ, դաստակ, երջանկություն

անձնանիշ – գիտնական, բժիշկ, աղախին, չմշկորդ, դյուցազն, կայսր, ժառանգորդ, մարտիկ։

Առաջադրանք գրքից

352. Պատմությունը  շարունակի՛ր :
Տիեզերենավի բոլոր ուղևորներն արդեն տեղերում էին, շարժասանդուղքը հեռացել, դուռն ամուր փակվել էր, և ուղեկցորդուհին թռիչքի մասին էր հայտարարում: Բայց դեռ վախենում էի, որ հանկարծ կզղջան մեզ այդ վտանգավոր թռիչքին թողնելու համար, կիջեցնեն, և մեր բոլոր ջանքերն ապարդյուն կանցնեն: Բայց հանկարծ մի ահավոր աղմուկ սկսվեց, նավը ցնցվեց ու թափով պոկվեց տեղից:
Մխրճվում ենք երկնքի մեջ, սլանում ենք դեպի աստղերը։ Տիեզերանավը ավելի ու ավելի մոտիկացավ աստղերին, և հանկարծ տիեզերանավը կանգնեց, ողևորները հանգստացան և շունչ քաշեցին։ Մի քանի րոպե հետո տիեզերանավը արագ վայրէջք կատարեց, հենց տիեզերանավը վերջնական կանգնեց բոլոր մարդիկ մնացին զարմացած, թե ինչպես կարող է այդպիսի բան լիներ։

354. Սկզբից տասը- տասներկու  նախադասություն ավելացրո՛ւ, որ ամբողջական տեքստ դառա:           
Վերջապես ոտքիս մատներով շոշափեցի հողը, փորձեցի քայլ անել ու ընկա: Օդապարիկը փլվեց վրաս: Մի քիչ մնացի այդպես, հողին ձուլված, նրա մասը դարձած: Կամաց-կամաց սկսեցին ձայներ մոտենալ: Կարոտին ու վերադարձի ուրախությանը ինչ-որ մեղմ ու խոր տխրություն խառնվեց:

Գործնական քերականություն, 08,05

Հոմանիշներ

1. Յուրաքանչյուր շարքից քամի բառին երկուական հոմանիշ առանձնացնել:
ա) Մեգ, հողմ, թխկի, թավալգլոր, զեփյուռ, լաջվարդ
բ) Հովիկ, որթատունկ, ոսկեզօծ, պղտոր, շոգ, մրրիկ
գ) Գողտրիկ, բարկ, խորշակ, փոթորիկ, տարերք, ժխոր:

2.Առանձնացրու և կողք կողք գրիր հոմանիշ բառերի 6 զույգ երկու բառ ավելորդ է:
ա) Ալեզարդ, գագաթ, վիթխարի, ազդ, կռնատ, անվախ, ճերմակահեր, գեր, հայտարարություն, թևատ, մեծ, բազուկ, քաջ, կատար:

Ալեզարդ-ճերմակահեր, գագաթ-կատար, վիթխարի-մեծ, կռնատ-թևատ, անվախ-քաջ

բ) Արեգակ, կապույտ, հսկա, թագուհի, բացատ, տարաժամ, արփի, բացատ, ժամանց, դշխուհի, լուրթ, ուշ, վերջալույս, ահագին:

Կապույտ-լուրթ, հսկա-ահագին, թագուհի-դժխուհի, տարաժամ-ժամանց

3 Տեքստի ընդգծված բառերը փոխարինիր հոմանիշներով:

Արդար վճիռ

Բաբելացի մի հայտնի վաճառական մահացել էր Հնդկաստանում: Աղջկան ամուսնացնելուց հետո նա, իր կարողությունը բաժանելով երկու հավասար մասերի, ժառանգություն էր թողել երկու որդիներին: Բացի դրանից, նա երեսուն հազար ոսկի նվեր էր թողել այն որդուն, որին կհաջողվեր ապացուցել, որ ինքն ավելի է սիրում հորը: Ավագ որդին հոր պատվին մի հուշարձան կառուցեց, իսկ երկրորդ որդին իր ստացած ժառանգության մի մասն քրոջ օժիտին ավելացրեց: Բոլորն այն կարծիքին էին, որ ավագ որդին է հորը ավելի շատ սիրում, մինչդեռ կրտսերը քրոջն է սիրում: Ուստի միաբերան պնդում էին, որ այդ երեսուն հազարը պիտի ավագ որդուն հատկացվի:
Անաչառ մի դատավոր երկուսին էլ իր մոտ կանչեց և առանձին-առանձին զրուցեց նրանց հետ: Ավագ եղբորը նա ասաց.
-Ձեր հայրը ամենևին էլ չի մեռել. նա իր վերջին հիվանդությունից բուժվել է և վերադառնում է Բաբելոն:
— Օրհնյալ լինի Աստված, — պատասխանեց երիտասարդը,- բայց այդ հուշարձանը ինձ վրա շատ թանկ նստեց:
Դատավորը նույն բանը նաև կրտսեր եղբորն ասաց.
-Օրհնյալ լինի Աստված,- ասաց կրտսերը,- ես իմ ողջ ունեցվածքը հորս կվերադարձնեմ, բայց ես կուզենայի, որ իմ տվածը թողներ քրոջս:
— Դուք ոչինչ չեք վերադարձնի,- ասաց դատավորը,- ավելին, դուք ևս երեսուն հազար ոսկի կստանաք, որովհետև ձեր հորը բոլորից շատ եք սիրում:

Գործնական աշխատանք

1.Խմբավորիր բառերն ըստ հոմանիշների։ Քանի՞ բառ հոմանիշ չունի այսշարքում։Նիրհել, վախենալ, տխմար, փոս, ննջել, երկյուղել, սրդողել, քնել, տգետ, վիրապ, մրափել, զարհուրել, բթամիտ, վեմ, ողորմելի, խրամատ

Նիրհել-ննջել, քնել, մրափել

Վախենալ-երկյուղել, զարհուրել

Տխմար-տգետ, բթամիտ,

Փոս-վիրապ, խրամատ

մնացածը չունեին

2. Գտիր դաժան բառի հոմանիշները:

Սինլքոր, անագորույն, ամբարտավան, ժանտ, դժնի, դժկամ, դժխեմ, բիրտ, անողորմ, դժոխալուր։

անագուրույն, ժանտ, դժնի, դժխեմ, բիրտ, անողորմ

3.Տրված բառացանկից առանձնացրու հոմանիշային զույգերը.
անթաքույց, ճոխ, վեհանձն, շքեղ, բացահայտ, տարօրինակ, մեծահոգի, արտասովոր։

Անթաքույց-բացահայտ

Ճոխ-շքեղ

Վեհանձն-մեծահոգի

տարօրինակ-արտասովոր

4.Տրված շարքից առանձնացրու պերճ բառի հականիշները.
շքեղ, անշուք, շլացուցիչ, հասարակ, ճոխ, հիասքանչ, պարզ, զգլխիչ, փառահեղ, անզարդ, պերճաշուք։

Անշուք, հասարակ, պարզ, անզարդ

5.Առաջին շարքի բառերի դիմաց 2-րդ շարքից ընտրիր և գրիր բացատրությունները.
հածել, հեծել, հեծկլտալ, հեծնել
դեգերել, ձի նստել, տառապել, հեկեկալ

Հածել-դեգերել

Հեծել-տառապել

հեծկլտալ-հեկհեկալ

6.Ո՞ր դարձվածքի իմաստն է սխալ բացատրված.
բերանը ջուր առնել – չխոսել
կյանքի ընկեր- ազնիվ, լավ ընկեր
դանակը ոսկորին հասնել-    համբերությունը հատնել
հոգու հետ խաղալ – ձեռ առնել

Բոլորը ճիշտ է։

7.Ընդգծիր պարզ բառերը.
արագիլ, հրավեր, արձան, գոմեշ, գեղարդ, բարակ, ամրակ, բողոք, զարմիկ,դադար, գալար, հովար, հանդարտ, կաղամբ, հարուստ, կորուստ, պատում։

8. Ընդգծիր բարդ բառերը.
առաջնեկ, քննադատ, հախճապակի, փոխըմբռնում, ախորժալուր, տանտիկին,ձեռնարկ, հոգեթով, ամենուր, քառասուն, ձեռնասուն, շքամուտք, ինչքան, մշտապես, որտեղ, այսօր։

9.Ընդգծիր մեկից ավելի ածանց ունեցող բառերը.
անմնացորդ, համաստեղություն, երկնային, փախստական, ընդունելի, պարունակ, թարգմանչություն, հայրենիք, հարգանք, խորհրդական, ենթաշրջան, ձեռնարկություն, թերագնահատում, հակոտնյա, նախանձելի,բանտարկյալ։

10.Ընդգծիր բարդածանցավոր բառերը.
ձեռնտու, վարկառու, աչառու, զրպարտիչ, գործարանատեր, վիրակապարան,աչքաբաց, ավտոկայան, անհուսություն, տարրալուծում, լեզվաբանություն,հայազգի, թռչնաբուծարան, ուրվապատկեր, բնակատեղի, հեռուստացույց։

Կապեր, 02.05

Կապեր կոչվում են այն բառերը, որոնք բառ կապում են բայական անդամին և նրա հետ միասին դառնում են բայական անդամի լրացում։ Կապերը ըստ շարադասության լինում են երեք տեսակ՝

1. Նախադրություններ, որոնք դրվում են կապվող բառից առաջ (առանց, ըստ, իբրև, որպես, հօգուտ, փոխանակ, դեպի,նախքան, միշտ, առ, չնայած, ի, հակառակ, հանուն և այլն)։
2. Ետադրություններ կոչվում են այն բայերը, որոնք դրվում են կապվող բառից հետո (առթիվ, անց, առջև, հետ, վերաբերյալ, ներքո, նման, պես, փոխարեն, օգտին, վրա, մասին, միջև, մեջ, տակ, համար և այլն)։
3. Երկդրություններ կոչվում են այն կապերը, որոնք կարող են դրվել և՛ կապվող բառից առաջ և՛ կապվող բառից հետո (ընդդեմ, շնորհիվ, բացի, համաձայն, չնայած, անկախ)։

Կապերը նախադասություն անդամ ինքնուրույն չեն լինում և հարցի չեն պատասխանում։

Առաջադրանքներ:

1.Տրված կապերի հետ գործածիր երկուական գոյական:

Ընդդեմ Թշնամու, ընկերների
առանց տան, հեռախոսի
նման հրաշքի, կախարդանքի
շնորհիվ ընկերոջ, մայրիկի
ըստ նախադասության, վեռնարգի
հանուն քրոջ, ապագայի
մինչ խաղալը,գնալը
նկատմամբ, մայրիկի, գույքի
վրա սեղանի, ընկած
համաձայն օրենքի, ճշմարտության

2.Փակագծերում տրված բառերից ընտրեք տվյալ նախադասությանը համապատասխանողը:

Հրացանները որոտացին, և շողացին սրեր, ամպերի փոխարեն քարափների վրա նստեց այրվող գյուղերի մուխը:
Գործը սկսելուց առաջ պետք է մի քանի օր ծանոթանամ նյութերին:
Եղանակային անբարենպաստ պայմանների  հետևանքով այս տարի պտղատու այգիները բերք չտվեցին:
Դպրոցականների կյանքի անվտանգությունն ապահովելու համար կառուցվեց ստորգետնյա անցում:
Ամեն ինչ հասկացա՝ բացառությամբ Ձեր ասած վերջին նախադասության:

3.Շարքում առանձնացրու նախադրություններն ու ետադրությունները:

Նախադրություն-ի դեմս, հանուն, հանձին, չնայած, անկախ, դեպի, հօգուտ, որպես, մինչև։

ետադրություն-պես, բացառությամբ, նկատմամբ, առթիվ, հանդերձ, անկախ, դեպի, վերաբերյալ, նման, բացի։

4.Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծի՛ր կապը։

Երբ, բացի, որովհետև, այնտեղ
մտերմորեն, ամենուրեք, դեպի, ստեպ-ստեպ
վրա, որևէ, և, մյուս
ինչու, յուրաքանչյուր, մասին, մասամբ
հանուն, անուն, այնքան, սույն։

Մակբայ, գործնական աշխատանք, 28.04

Մակբայակերտ են հետևյալ ածանցները։

-(ա)բար -աստիճանաբար

(ա)պես -նմանապես

-(ա)վարի -մարդավարի 

-իվ- խստիվ

-ովին -գլխովին

-որեն -մեղմորեն

-ուստ -վերուստ

Տրված գոյականներից ածանցման միջոցով կազմել մակբայներ։
Հայր-հայրաբարաբար
վարպետ-վարպետորենորեն
վերջ-վերջապեսապես
հոգի-հոգպես
խումբ-խմբովի
ազգ-ազգաբար
նյութ-նյութապես
գլուխ-գլխովին
բարեկամ-բարեկամորեն
ընկեր-ընկերավարի
դիվանագետ-գիվանագետորենորեն
աստիճան-աստիճանաբար
գաղափար-գաղափարապես

Հետևյալ մակբայները գործածել բայերի հետ։
Հանկարծակի-ճափփորդել
գյուղեգյուղ-թափառել
դեսուդեն-շպրտել
լրջորեն-զրուցել
մեն-մենակ-քայել
միաձայն-բղավել
ամբողջովին-ուտել
տարեցտարի-շնշել
անմիջապես-անջատել
ագահաբար-ուտել
հաճախակի-հորանջել
խումբ-խումբ-վազել
արագ-արագ-քայլել
վերջիվերջո-ավարտել
հոտնկայս-դիմավորել
ներքուստ-ցավ ապրել
նյութապես-աղքատանալ

Տրված ածականներից ածանցման միջոցով կազմել մակբայներ։
ծանր-ծանրորեն
քնքուշ-քնքշորեն
չար-չարապես
համեստ-համեստորեն
շքեղ-շքեղորեն
դաժան-դաժանաբար
վայրագ-վայրագավարի
մեղմ-մեղմորեն
խիզախ-խիզախաբար
քաջ-փաջորեն
կատաղի-կատաղորեն
վեհ-
անշեղ-անշեղաբար
խոնարհ-խոնարհորեն
մարդկային-մարդկայինորեն
լուրջ-լրջորեն
ագահ-ագահաբար

Մակբայ, 26.04

Մակբայները արտահայտում են գործողության հատկանիշ, ցույց են տալիս տեղ, ժամանակ, ձև, չափ ու քանակ:Լինում են՝
ձևի՝ արագ, արագ-արագ, արագորեն, արտաքուստ, բարեկամաբար, բարոյապես, բացեիբաց, գործնականորեն, գիտակցաբար, դանդաղ, դանդաղորեն, զույգ-զույգ,  իսկույն, լրջորեն, խստիվ, կամաց, կամաց-կամաց, մեկ-մեկ, հազիվհազ, հանկարծ, հապճեպ, հիմնովին, հոտնկայս, հետզհետե, հօգուտ, ձեռաց, մեղմիվ, մեն-մենակ, մերթընդմերթ, մեղմիվ, միասին, միանգամայն, միաձայն, ներքուստ, շարունակ, շտապ, ջոկ-ջոկ, սրտանց, ի սրտե, ուշի-ուշով (ուշիուշով), քաջաբար, փոխեփոխ և այլն։

ժամանակի՝ այժմ, արդեն, այլևս, այսուհետև, այնուհետև, այսօր, ամսեամիս, առայժմ, առհավետ, առմիշտ, ապա, գիշեր-ցերեկ, դեռ, դեռևս, երբեք, երեկ, ընդմիշտ, ժամ առ ժամ, ժամանակ առ ժամանակ, հար, հավետ, հավիտյան, հետագայում, հետո, հիմա, հնուց, հնում, մանկուց, միշտ, մշտապես, նախ, նախապես, նախօրոք, ներկայումս, շուտ, շուտով, վաղ, վաղը, վաղուց, վաղօրոք, վերջերս, վերջիվերջո, տարեցտարի, րոպե առ րոպե, ուշ, ցարդ, ցայժմ, ցմահ, օրըստօրե, օրեցօր, օր օրի և այլն։

տեղի՝ ամենուր, ամենուրեք, այլուր, բերնեբերան, դեմառդեմ, դեմ դիմաց, դեսուդեն, դեմ հանդիման, դռնեդուռ, գյուղեգյուռ, երկրեերկիր, հետ, ընդառաջ, հեռու, հեռու-հեռու, մեջտեղ, սարնիվեր, վեր, վար, վերուստ, տեղ-տեղ և այլն։

չափի՝ ամենևին, ամբողջովին, ավել, ավելի, ավելի ևս, առավել, առավելապես, բավականին, բավական, բազմիցս, բնավ, բոլորովին, գերազանցապես, գրեթե, դարձյալ, եռակի, երիցս, է՛լ ավելի, ընդամենը, լիովին, կիսով չափ, կրկին, կրկնակի, հազիվ, հաճախ, հաճախակի, համարյա, մասամբ, մասնակիորեն, մեկ-մեկ, մեկիկ-մեկիկ, մոտավորապես, նորից, շատ, շատ-շատ, չափազանց, սակավ առ սակավ, փոքր առ փոքր, փոքրիշատե, քիչ-քիչ և այլն։

Ընդհանրական՝  որոնք տարբեր տեքստերում տարբեր իմաստներով կարող են հանդես գալ. առաջ, անընդհատ, անմիջապես, արտաքուստ, ներքուստ, դեմ դիմաց, իսկույն, հաճախ, շարունակ, միանգամայն, ստեպ-ստեպ և այլն։

Առաջադրանքներ:

1. Դուրս գրել մակբայները և որոշել տեսակը:

Մարդկությունը վերջերս (ժամանակի մակբայ) ամեն ինչ չէ, որ իմանում է իր մոլորակի մասին:

Մինչև հիմա (ժամանակի մակբայ)  հայտնաբերում են դամբարաններ ու քաղաքներ:

Մոտ ժամանակներս (ժամանակի բակբայ) կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նորածին երեխաները չեն սիրում ջազը և սիրով (ձևի մակբայ) լսում են քնքուշ երաժշտություն:

Ճապոնական մի ընկերություն ուր որ է (ժամանակի մակբայ) սկսելու է գրպանի հեռուստացույցների արտադրություն:

Սարքերն ասում էին, որ այսօր (ժամանակի մակբայ) պիտի ուժեղ երկրաշարժ լիներ:

Զարմացած թագավորը դանդաղ (ձևի մակբայ) նստեց գահին:

Սոված առյուծները զույգ-զույգ (ձևի մակբայ) կանգնեցին նրա գահավորակի մոտ:

Օդը կամաց-կամաց (ձևի մակբայ) սկսեց սառչել, անձրևը հորդացավ:

Նրանք ընկերներ էին և միասին շատ դժվար (ձևի մակբայ) ճանապարհ էին անցել:

Զինվորները հրամանատարի կենացը հոտնկայս (ձևի մակբայ) էին խմում:

Մի ուլիկ ժայռից ցած (ձևի մակբայ) ընկավ:

Փահլևանները գյուղեգյուղ (տեղի մակբայ) ընկած՝ ելույթներ էին ունենում:

Կամակոր տղան դեսուդեն (տեղի մակբայ) շպրտեց խաղալիքները:

Հանրապետությունում տեղ-տեղ (տեղի մակբայ) սպասվում են տեղումներ:

Գզիրն ընկավ դռնեդուռ (տեղի մակբայ), էլ չթողեց տուն-կտուր:

Թափառաշրջիկը ամբողջովին (չափի մակբայ) թրջվել էր անձրևից:

Նա հաճախ (ժամանակ մակբայ) է դասից բացակայում:

Աշակերտները իսպառ (ձևի մակբայ) մոռացել են գիրք կարդալը:

Նրա ձայնը գրեթե (չափի մակբայ) չէր լսվում:

Լևոնին ամենևին (չափի մակբայ) չէր հետաքրքրում ուրիշի ասածը:

2.Հետևյալ մակբայները գործածեք բայի հետ։

Քաջաբար-կռվել

աստիճանաբար-բարձրանալ

օրեցօր-փոխվել

խորապես-հիասթափվել

շարունակ-լռել

կուզեկուզ-քայլել

հավիտյան-պայքարել

սրտանց-սիրել

գյուղեգյուղ-պտտվել

լռելյայն-հեռանալ

բերնեբերան-պատմել

արագ-արագ-վարել

վերջնականապես-սպառվել

հոտնկայս-ծափահարել

ներքուստ-վրդովվել

շատ-շատ-ուտել

Մակբայ կազմող ածանցները կոչվում են մակբայակերտ ածանցներ:
Մակբայակերտ են հետևյալ ածանցները։

-(ա)բար -աստիճանաբար, հայրաբար, ընտրողաբար
(ա)պես -նմանապես, հոգեպես, կանխապես
-(ա)վարի -մարդավարի, քաղաքավարի, տնավարի
-իվ- խստիվ, լրիվ, ճշտիվ
-ովին -գլխովին, լիովին, ազգովին
-որեն -մեղմորեն, շեղորեն, գործնականորեն
-ուստ -վերուստ, ներքուստ, արտաքուստ

Առաջադրանք: Վերը նշված շարքերում  ավելացնել ևս երկուական ածանցավոր մակբայ:

Գործնական քերականություն

1. Առաջին շարքի ածականների հականիշները գտիր երկրորդ շարքում:
ա. անարի, քնքուշ, հարազատ, վճիտ, շնորհալի, ցնծուն, միամիտ
բ.  օտար, կոպիտ, աներկյուղ, անձիրք, խորամանկ, պղտոր, թախծոտ:

Անարի-աներկյուղ

քնքուշ-կոպիտ

հարազատ-օտար

վճիտ-վղտոր

շորհալի-անձիրք

ցնծուն-թախծոտ

միամիտ-խորամանկ

2.Բառախմբում առանձնացրու հոմանիշ ածականների 5 եռյակ:

Մեծանուն, ահռելի, չար, ինքնահավան, ուժեղ, անողոք, մեծամիտ, վիթխարի, զորեղ, անվանի, անգութ, նշանավոր, գոռոզ, հուժկու, հսկա:

Մեծանուն, անվանի, նշանավոր

ահռելի, վիթխարի, հսկա

չար, անողոք, անգութ

ինքնահավան, մեծամիտ, գոռոզ

ուծեղ, զորեղ, հուժկու

3.Յուրաքանչյուր բառաշարքում ընդգծել 5 պարզ ածական.
ա. հսկա, փառահեղ, խոնարհ, եսասեր, սիրելի, մերկ, երկչոտ, կարճլիկ, քաղցր, քաջ
բ. երազկոտ, արի, անայլայլ, վատ, անրջային, հզոր, երկար, կարճ, անարգ, անվախ
գ. կարմիր, նրբին, խրոխտ, բոլոր, նեղ, հաստ, դաշտային, նոսր, կորովի, ճահճապատ
դ. զվարթ, գավաթակիր, արագ, գմբեթարդ, սևագիր, լուրջ, ծանր, ուժեղ,մեղմ, գործնական:

4.Յուրաքանչյուր բառաշարքում ընդգծել 5 բարդ ածական.
ա. պարսպապատ, հոգեպես, լիտրանոց, ամրակուռ, ձյունապատ, հանդարտ, մեծաշուք, դատարկ, նարնջագույն, ճերմակ
բ. խուճուճ, նկարազարդ, ոսկեհուր, հավասար, դեղնակարմիր, ձվաձև, կիսաեփ, դժբախտ, երիտասարդական
գ. նրբաթերթ, շեղակի, ծանրաշարժ, եռալեզու, առհավետ, սրածայր, համընթաց, ստահակ, հավերժ, պատրաստ:

5 Յուրաքանչյուր բառաշարքում ընդգծել 5 ածանցավոր ածական.
ա. բյուրեղյա, քնքուշ, ընկերական, դժվար, դժբախտ, ողորկ, դիպուկ, շքեղ, քաղցր, օտար
բ. նազելի, նիհար, մեծագույն, վստահ, դժգոհ, հարմար, խոսուն, բարի, գեղեցիկ, լիուլի
գ. բարի, մթին, պակաս, լավագույն, անգույն, կապույտ, ապաշնորհ, կոպիտ, գունավոր, վարար
դ. վարակիչ, օգտակար, վարարուն, ուրախ, ծարավ, հզորագույն, պղտոր, հրեղեն, վճիտ, գունատ:

Գործնական աշխատանք, 19.04

1.Բառաշարքերում առանձնացնել հոմանիշների 5 եռյակ:
Ջլատել, վատաբանել, հանգցնել,  վհատվել, մարել, հուսալքվել, փնովել, պղծել, մասնատել, հուսահատվել, պառակտել, ապականել, շիջել, պախարակել, արատավորել:

Ջլատել — մասնատել, պառակտել
Վատաբանել — փնովել — պախարակել
Հանգցնել — շիջել — մարել
Վհատվել — հուսալքվել — հուսհատվել
Պղծել — ապականել — արատավորել

2.Բառաշարքում առանձնացնել հոմանիշ բառերի 5 զույգ:
Կեսօր, հանդարտություն, այգաբաց, միջօրե, խաղաղություն, դայլայլ, հավերժություն, կատար, արշալույս, գագաթ,փայփայանք, հավիտենություն:

Կեսոօր — միջօրե
Հանդարտություն — խաղաղություն
Այգաբաց — արշալույս
Գագաթ — կատար
Հավերժություն — հավիտենություն

3.Բառաշարքում առանձնացնել հականիշ ածականների 5 զույգ:
Քնքուշ, ազնիվ, փոթորկուն, դժոխային, նենգ, բիրտ, ողորկ, հանդարտ, խորդուբորդ, եդեմային:

Քնքուշ — բիրտ
ազնիվ — նենգ
փոթորկուն — հանդարտ
դժոխային — եդեմային
ողորկ — խորդուբորդ

4.Երկու շարքերից ընտրել արմատ և ածանց և կազմել ածանցավոր գոյականներ:
Ա. Հիվանդ, ելք, գոգ, ջերմ, արգելել, ավազ, ճահիճ, գերեզման, ամուր, կտակ, դարբին, հյուր, ծառ, աղոթել, աշխատել, ծիրան, այգի, լվանալ, բույր, կտակ, դպիր, արվեստ:
Բ. -անոց, -արան, -ոց, -ստան, -ուտ, անք:

5. Տրված արմատներով կազմիր մեկական հոդակապով ու անհոդակապ բարդ բառ:
Ջուր, լույս, հաց, որս, երգ, արյուն, արվեստ, աստղ, օգուտ:
Օրինակ՝ ջրհոր-մրգաջուր:

Հայոց լեզու, 17.04

Լրացնել  բաց թողնված տառերը՝ ն կամ մ:
Մանվելն ու Սամվելը մանկության ընկերներ են: Իրարից միշտ անբաժան են եղել: Դեռ փոքր էին, երբ վերցնում էին զամբյուղները դամբուլ բերելու, խաղում գետեզրի շա-բուտում, մայրիկների համար սարի սմբուլ, սուսամբար բերում: Ապրում էին գյուղական անպաճույճ կենցաղով ու երջանիկ էին:  Պատանեկության անբասիր անուրջներն անավարտ մնացին, սկսվեց պատերազմը: Ամբարիշտ ֆաշիստները հարձակվեցին, ռմբակոծեցին, հրդեհեցին: Ամբարտավան հրոսակներին հակահարված տալու և հայրենիքի պատիվն անեղծ պահելու համար տղաները մեկնեցին ռազմաճակատ: Հոծ ամբոխ էր հավաքվել կայարանում: Հրաժեշտի ամպագոռգոռ խոսքեր չասվեցին: Ժողովուրդն անբարբառ տխուր-տրտում, ճամփա գցեց իր բազում զավակներին: Մանվելն ու Սամվելը ծառայում էին նույն վաշտում: Մեկը բանբեր էր մյուսը` կապավոր: Անվերապահորեն վստահ էին, որ անպայման կհաղթեն: Այդպես էլ եղավ: Երկուսն էլ պարգևներով տուն վերադարձան: Այժմ էլ ապրում են իրենց գյուղում:  ունեն բարի համբավ, սիրված են բոլորից:  Գյուղը  սակավաջուր էր: Ընկերներն ամբարձիչներ բերեցին, ամբարտակ կառուցեցին: Գյուղը անբավ բերք ստացավ, ամբարները լցվեցին: Մեծ բարեկամությունից բոլորն են օգտվում:

Լրացնել բաց  թողնված տառերը` զ կամ ս:
Ալեհույզ էր Հելլադայի մեծագույն քանդակագործ Ֆիդիասը:  Գրակալի առաջ մտասույզ  նստած` քննախույզ հայացքը հառել էր դիմացը փռված գծագրերին: Պիտի կերտեր Զևսի արձանը: Նրա հոգին բզկտում էր այն միտքը, թե կկարողանա կյանք ու հոգի  տալ անշունչ մարմարին:
Պարզկա գիշեր էր: Պարսկական երկնակամարում փայլփլում էին աստղերը:  Հազկերտի հրավերով Վասակը` Հայաստանի մարզպանը, ժամանել էր Տիզբոն և այժմ բաց նստած` նայում էր մզկիթների երկնասույզ մինարենիներին: Անհույս էր, թե գործերը հարթ կգնան:
Պարտիզպանը Թիֆլիսից բերված թաղարները տեղադրում էր հողի մեջ: Շուտով այդ մասում կաճեն գույնզգույն ծաղիկներ և հետզհետե կտարածվեն շուրջբոլորը:
Ավտոբուսի պատուհանից հիպնոսված նայում էի շրջակայքի գեղեցկություններին: Որպիսի աննման տեսարան:
Որպեսզի պատկերացնես, աչքովդ պիտի տեսնես:

Որտեղ անհրաժեշտ է ը գրիր:

Դասընկերներով անակնկալ  մի որոշում կայացրինք, արշավ կազմակերպել դեպի Մայմեխի կատարը և ամրացնել հայոց եռագույնը: Ակնթարթորեն ընդունված որոշումը բոլորիս ոգևորեց: 
Վերընթաց ճանապարհն անցնում էր որոտընդոստ գետակին զուգընթաց, ծառերը մթնկա անտառում թվում էին գիրկընդխառն կարպարանքներ և անըմբռնելի երկյուղով լցնում մեր սրտերը:

Վերելքը դժվարին էր, բայց  ինքնըստիքյան հասկանալի է, որոշեցինք հաղթահարել, խոչընդոտները և չընկրկել: 
Լուսնկան նոր էր անհետացել երկնակամարից, երբ հասանք հովվական վրանների, որտեղ մեզ հյուրընկալեցին ջերմորեն:  
Նախընտրեցինք չհանգստանալ և ոտքի վրա մի-մի  բաժակ  կամ ըմպելով` առաջ ընթացանք: 
Կորնթարդ բլրակները թվում էին  անվերջանալի;
 Որքան  բարձրանում էինք, սրընթաց գետակի ջրերն ավելի զուլալվում էին,  և մենք  մերթընդմերթ տեսնում էինք արևի տակ ցոլացող  կարմրախայտ ձկներին, որոնք,  ասում են ձկնկիթ են դնում բարձրանմատչելի  ակունքներում;
Հետզհետե օրը ցրտեց, և  դաշտային բուսականության փոխարեն մեր առջև փռվեցին Ալպյան գույն-գույն ծաղիկներ: 
Վերջապես սարի կատարին ենք: Ակնդետ նայում ենք հրաշալի  բնապատկերներին և սքանչանում:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` ջ, ճ կամ չ:
Զի-ելով կնոջս ու զոքան-իս ցանկությունը՝ ամռանը ամբողջ  ընտանիքիս տարա Սո-ի: Առաջին անգամ էինք լինում այնտեղ: Իսկական ծովափնյա քաղաք՝ գաղ-, բայց առող-արար օդով, լա-վարդ երկնքով, պ-րուհու սեթևեթանքով նազով սո-իներով ու նո-իներով, պճնված ծաղկաստաններով լի չինական խառնիճաղան-  վարդաթփերով, գա-ա- ալո-ենիներով, որոնց մի-և հանգիստ ճեմում են գույնզգույն թռ-ուններ, հատկապես` սիրամարգեր: Ողջ օրը`  աղ-ամուղ-ից մին-և ուշ գիշեր ծովափը լեցուն է հովեկներով: Միայն մի-օրեին մարդիկ մի  կարճ ընթացք մինչև երեկո փախ-ում են լողափերից, ապա ամբողջ երեկոն դարձյալ անցկացնում այնտեղ: Երեխաներն ուրախ  թռ-կոտում են, թր-ում միմյանց, մխր-վում տաք ավազի մեջ: Սո-իում հանգստացողը չի զղ-ա, որովհետև որևէ խոչընդոտի չի հանդիպի ոչինչ չի աղ-ատի լիարժեք անհոգությունը: Ամեն ինչ կարելի է ձեռք բերել զեղ- գներով: Երեխաներիս սիրած վայրը գազանանոցն էր, ուր  կային դար-նագույն ար-եր, եղջերուներ, վայրի խոզեր` իրենց գո-իներով ու  խո-կորներով, այծեղ-յուրներ, փղեր` երկար կն-իթներով, նեւյնիսկ  չղ-իկներ, բվե-ներ, կարիճների տեսակներ: Հատկապես հետաքրքիր էին կապիկները, որոնք  մարդու պես քրք-ում են,  քրթմն-ում, հառա-ում, կառ-ում ճյուղերից, ի-նում, բարձրանում: Հրաշալի անցկացնելով ամառը` օգոստոսի վեր-ին հրաժեշտ տվեցինք Սո-իին:

Ընդգծիր բարդածանցավոր բառերը:
Ձեռնտու, վարկառու, աչառու, զրպարտիչ, գործարանատեր, վիրակապարան,աչքաբաց, ավտոկայան, անհուսություն, տարրալուծում, լեզվաբանություն,հայազգի, թռչնաբուծարան, ուրվապատկեր, բնակատեղի, հեռուստացույց։

Հայոց լեզու

Լրացնել բաց թողնված տառերը է կամ ե

Միջօրէ էր, աներևակայելի շոգ: Վարդգեսը, որ երկար տարիներ  չէր եղել հայրենի  գյուղում, նորեկի անհագուրդ հետաքրքրությամբ զբոսնում էր հարազատ վայրերում:  Վերելքներով ու վայրէջքներով ելևէջող  ճանապարհը ծանոթ էր նրան: Ահա երփներանգ դաշտերը, որ արածում են գոմեշների նախիրները, Սևանհէկը որ առատ  էլեկտրաէներգիա է մատակարարում շրջակա գյուղերին լսվում է ծաղիկների առէջներից  նեկտար հավաքող մեղուների բզզոցը: Ճանապարհից աջ` գետեզրին, հնէաբաններ են աշխատում, որոնք մանրէաբանի բծախնդրությամբ զննում են  ինչ-որ պեղված բեկորներ: Առօրէական հոգսերով, կարևոր և անէական հարցերով տարված  տասը տարի չէր այցելել մանկությանը բնօրրանը և այժմ դողէրոցքով բռնվածի պես տենդագին  դիտում էր շուրջ բոլորը: Երբևէ մտածե՞լ էր, թե այսքան աներկբայորեն կապված է հայրենի գյուղին, երբևիցէ անդրադարձե՞լ  էր, թե որքան ձգող է ծննդավայրը:  Ինչևիցէ, կտրելով բազմերանգ ծաղիկներով պատված բլրակը, հասավ արգավանդ անդաստաններին:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` ղ կամ խ:

Ասում են` կա դժողք և դրախտ: Եթե,  իրոք, այդպես է, հավանաբար, դրախտը գտնվում է Ջավախքում` հայտնի իր խրո-տ երկնամուխ լեռնաշղթաներով զմրուղտյա անդաստաններով, գողտրիկ, նախշուն ծաղկաստաններով, պղտոր գետակներով` սեղմված քարերի շեղջակույտերի արանքում: Ջուրը ճողփում է ափերին հղկում քարերը, կոչվում խեղդուկ, ուր բուրում է  դաղձը: Լեռների ծերպերից, ժայռերի ճեղքերից դեպի Սարամո գետն են իջնում կխտարներ, եղջերուներ, թ-կենիների բարձր ճյուղերին վղտում  են սկյուռներ, իսկ  սաղարթների միջից լսվում է դեղձանիկների քախցրահնչյուն երգը:  Աճում է վայրի խաղողը` հյութեղ ողկույզներով: Նախկին աղքատ քողտիկների և  հյուղակների փոխարեն կտեսնես գեղեցիկ տներ` երկփեղկ պատուհաներով, տախտակամած պատշգամբներով և սանդուղքներով, որ կառուցել են այս լեռնաշխարհին ապավինած գաղթակաները: Դրանցից են քույր ու եղբայր  ախթանգն ու Սանդուղտը: Դժխեմ բախտը թուրք ելուզակների զոհ  դարձրեց ծնողներին: Ապրում էին Վանա լճի  ափին` Ախթամար կղզուն դեմուդեմ, հայրը ուխտապան էր, հաղթանդամ մի գեղջուկ: Ընտանիքով ուղտի էին գնացել Ախթամարի վանքը, երբ լսեցին ողբերգական լուրերը: Սկսվել էր նախճիրը: Շտապ վերադարձան, նախքան փախչելը ընտանեկան գանձերն ու փաստաթղթերը թաքցրին գաղտնի մի տեղ, կողպեքով փակեցին դարպասն, ու եղկելի ջարդարարները սրախողխող արեցին ծնողներին, իսկ քույր ու եղբայր, հաղթահարելով քախցը, աղքատությունը, զրկանքներ, հասան Ջավախք` որպես նշխար իրենց հետ բերելով մի բուռ հող:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` վ կամ ֆ:

Ավտոմեքենան ընթանում է հարավային ասվալտապատ ճանապարհներով` հազիֆհազ հաղթահարելով ոլորանները: Յուրահատուկ թովչանք ունեն այդ վայրերը:  Թեև հեռու չեն նաֆթահանքերը, սակայն բուսական աշխարհը հարուստ է ու տարատեսակ: Ահա թավշյա հովտաշուշանները, կտավատի, արտերը, գունավոր հավքերը, որոնք ասես  մայր բնության գովքն են երգում: Աջ կողմից թափվում է աղմկոտ մի ջրվեժ: Ահա և օվկիանոսը; Այն հիասքանչ է և` խաղաղ ժամանակ, և խռովքի պահին:  Ափին` եթոֆպացիներ, ավղանցիներ, նեգրեր: Հավանաբար, զբոսանքի են գնալու: Դեռևս ոչ հեռավոր անցյալում այս վայրերում կյանքը կաթֆածահար էր, որովհետև զավթողները, որոնց այժմ էլ ժողովուրդը նզովքով է հիշում, ուզում էին  տիրել երկրին: Նրանք հետ շպրտվեցին և ամեն ինչ մտավ բնական հունի մեջ: Բոլորս հիացած ենք: Ինչ հողեր են:  Ասես երկնքից օվսաննա ու օրհնություն է թափվում:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` եվ կամ և:

Խաղողի ոսկեվազ դաշտերի մոտ՝ մի բլրակի վրա կանգնած, սևեռուն նայում ենք ոսկեվորված անդաստաններին ոսկեվառ հորիզոններին, գյուղը գոտեվորող գինևետ արտերին: Արեգակի ոսկեվարս ճառագայթները ոսկեզօծել են շուրջբոլորը, օդը  լցված է սերկևլենու բույրով: Մեղմ սյուքը ասես մոտենում է դափնևարդերին, եղրևանիներին,  սեթևեթանքով հպվում, փարվում ապա սլանում դեպի այգեվետ գյուղերը` թեթևացնելու տապը: Օրվա այդ շոգ պահին դաշտում եռում է աշխատանքը; Տարեվերջյան քննություններից հետո մեծերին օգնելու են եկել  դպրոցականները: Արեվառ դեմքերին ոգևորություն` աշխատում են եռանդով: Գիտեն` ամառը շուտով հոգեվարք կապրի, և իրենք դարձյալ կգնան դպրոց՝ հոգևոր սնունդ ստանալու: Իսկ առայժմ բոլորը` կին թե տղամարդ, ալևոր թե պատանի, պիտի աշխատեն: Ալևետ այգիներն առատ բերք են խոստանում: Գյուղացու ուշադրությունը բևեռված է միայն հողին, որը կարճ ժամանակ անց կհատուցի պարգևելով բարիքների առատություն:

Հայոց լեզու, 12.04

1.Լրացնել  բաց թողնված տառերը` օ կամ ո:

Օդանավը թռչում է հնօրյա երկրի` Հայաստանի վրայով: Միօրինակ հոնդյունից ձանձրացած` դիտում ենք բացօթյա թանգարան համարվող յուրօրինակ լեռնաշխարհը: Վաղորդյան արեգակի ճառագայթները հոծ ամպերի միջով լուսավորել են դեղնազօծ արտերը, արծաթազօծ սառնորակ գետակները: Փչում է մեղմօրոր քամին, և մեղմորեն օրորվում են ցորենի հուռթի ցանքատարածությունները: Որքան են սիրում  հայերն իրենց բնօրրանը, ինչպես են տնօրինում երկրի բախտը և ամեն ինչ անում հօգուտ նրա բարգավաճման: Հոգումդ ոտճանում է հարգանքն այս կենսախինդ ժողովրդի նկատմամբ, և հոդս է ցնդում այն մտավախությունը, թե իր հողին արմատներով կառչած և քնքշորեն կապված Հայկա զարմը երբևէ կարող է պարտվել; Եթե անողոք դարերը ծնկի չբերեցին այս համառ ցեղին, էլ ին՞չը  նրանց կարող է ընկճել: Ինքնաթիռն սկսում է վայրէջքը: Պարզորոշ գծագրվում են երկվորյակ քույրեր Մասիսները, տարորոշվում են նորաոճ շենքերը, օրեցօր ընդարձակվող Երևանը: Մեզ դիմավորում է նախօրոք պատվիրված ավտոմեքենան, և մենք ուղևորվում ենք դեպի քաղաքի կենտրոնում գտնվող գիշերօթիկ դպրոցի շենքը, որը պիտի դառնա մեր հնգօրյա օթևանը:

2.Լրացնել բաց թողնված տառերը` գ,  կ կամ ք:

Օգսեն Մարգարյանը քաշեց վարաույրը, բացեց պատուհանի փեղկերը: Արևի  բարք ճառագայթներն արդեն սփռվել էին ամենուրեք: Մարգարյանն արագ հագավ հագուստները, խոզանակով սրբեց անդրավարտիկի փոշոտված փողքերը և դուրս եկավ պատշ-ամբ: Գիշերվա գինարբու-ից հետո գլուխը ցավում էր: Խոր հո-ոց արձակեց, ապա հաճույքով ներշնչեց շրջակայքում տարածված սերկևլենու բուրմունքը:  Դիմացը` մրգատու ծառերի մեջ, կային մի քանի բարակներ, որոնց առջև  անհոգ խաղում էին մի խումբ մանուկներ, իսկ ծառի շվագում նստած բարաքը հետևում էր նրանց:  Պատշգամբ եկավ տանտիրուհին` գիրգ թևերով, պիրկ կազմվածքով մի կին, և հոգատարությամբ հարցրեց:
-Ձեր հոգնությունն անցավ: Հիմա մաքուր սրբիչ կտամ ձեզ: Բռնելով բազրիկից` Մարգարյանը սանդուղքներով իջավ և զիգզագ արահետով քայլեց  դեպի գետակը: Չոքեց, անհագորեն   ձեռքերը մխրճեց  սառը ջրի մեջ, լվացվեց:  Ուժերը կարծես նորոգվեցին: Քայլելով ցողաթաթախ գինարբուգների միջով` հասավ շաղգամի արտին, կանգնեց: <<Չէ,- մտածեց,- պիտի փոխեմ վարքագիծս,  պիտի մտածեմ  վարքաբեկված հեղինակությունս վերականգնելու մասին: Շրջապատված եմ շողոքորթներով: Բարեհոգի ձևանալով՝ ինչ  հերյուրանքներ ասես, որ չեն տարածում>>:
Շնկշնկան սյու-ը սթափեցրեց Մարգարյանին, նա գլխահակ քայլեց դեպի տուն: 

3.Լրացնել բաց թողնված տառերը՝ դ, տ կամ թ:

Խեղդուկ տոթ էր, լաջվարդ երկնքում ամպի ծվեն չկար: Ավտոմեքենան մի ակնթարթում շրջանցեց կորնթարդ բլրակը և դուրս եկավ հարթավայր, դիմացը ծփաց ականակիտ, լճակը, տարածեց խորթենու և խայտաբղետ ծաղիկների բուրմունքը: Խորդուբորդ ճանապարհը վերջացավ, և հեռվում երևացին տների երդիկները, խաղողի փարթամ որթատունկերը, հուռթի պարտեզները և եկեղեցու գմբեթարտ տանիքը: Ճանապարհորդ մարդկանց տրամադրությունը գիրթ փոխվեց: Խորթ մտքերը, որ պաշարել էին Վարդանին, հօդս ցնդեցին՝ փոխարինվելով զվարդ տրամադրությամբ: Վարդանը մեքենան արգելակեց  մոտակա խորթկարանի մոտ:
-Այստեղ հիանալի կարմրախայտ ձկնկիդ են մատուցում,- ասաց նա:
-Չլինի՞ ուզում ես հյուրասիրել,- խայթեց Վարդանը: Վարորդը ինչոր  բան քրդմնջաց և, թաշկինակով սրբելով քրտնած ճակատը, ավտոմեքենան քշեց դեպի ճանապարհի եր-թհատվածը: Կանգնեցին խորանաձև մի տան մոտ: Բակում աճել էին ասես որթան կարմրով ներկված ծաղիկներ, սաղարթախիտ ծառեր, որոնց տակ արածում էր մի հորդուկ: Բրդոտ գամփռը նետվեց դեպի եկվորները: Հաչոցի վրա տնից դուրս եկավ մի մարդ՝ բիր- արտաքինով, պարթևահասակ՝ թևատակին՝ անթացուպ մոտենալով Վարդանին՝ անթամալույծը վրդովված ասաց.
-Որդի, երրորդ օրն է՝ սպասում եմ ձեզ: Ուշանալուտ մասին լուր ուղարկեիր: Գամփռից խուսափելու համար զարդուղի ճանապարհով մտան տուն:

Հայոց լեզու, 12.04

1.Լրացնել  բաց թողնված տառերը` օ կամ ո:

Օդանավը թռչում է հն-րյա երկրի` Հայաստանի վրայով: Մի-րինակ հոնդյունից ձանձրացած` դիտում ենք բաց-թյա թանգարան համարվող յուր-րինակ լեռնաշխարհը: Վաղ-րդյան արեգակի ճառագայթները հ-ծ ամպերի միջով լուսավորել են դեղնազ-ծ արտերը, արծաթազ-ծ սառն-րակ գետակները: Փչում է մեղմ-րոր քամին, և մեղմ-րեն օրորվում են ցորենի հուռթի ցանքատարածությունները: Որքան են սիրում  հայերն իրենց բն-րրանը, ինչպես են տն-րինում երկրի բախտը և ամեն ինչ անում հ-գուտ նրա բարգավաճման: Հ-գումդ ոտճանում է հարգանքն այս կենսախինդ ժողովրդի նկատմամբ, և հ-դս է ցնդում այն մտավախությունը, թե իր հողին արմատներով կառչած և քնքշորեն կապված Հայկա զարմը երբևէ կարող է պարտվել; Եթե ան-ղոք դարերը ծնկի չբերեցին այս համառ ցեղին, էլ ին՞չը  նրանց կարող է ընկճել: Ինքնաթիռն սկսում է վայրէջքը: Պարզ-րոշ գծագրվում են երկվորյակ քույրեր Մասիսները, տար-րոշվում են նորա-ճ շենքերը, օրեց-ր ընդարձակվող Երևանը: Մեզ դիմավորում է նախ-րոք պատվիրված ավտոմեքենան, և մենք ուղևորվում ենք դեպի քաղաքի կենտրոնում գտնվող գիշեր-թիկ դպրոցի շենքը, որը պիտի դառնա մեր հնգ-րյա -թևանը:

2.Լրացնել բաց թողնված տառերը` գ,  կ կամ ք:

Օ-սեն Մար-արյանը քաշեց վարա-ույրը, բացեց պատուհանի փեղ-երը: Արևի  բար- ճառագայթներն արդեն սփռվել էին ամենուրե-: Մար-արյանն արագ հա-ավ հա-ուստները, խոզանակով սրբեց անդրավարտի-ի փոշոտված փող-երը և դուրս եկավ պատշ-ամբ: Գիշերվա գինարբու-ից հետո գլուխը ցավում էր: Խոր հո-ոց արձակեց, ապա հաճույքով ներշնչեց շրջակայ-ում տարածված սեր-ևլենու բուրմունքը:  Դիմացը` մր-ատու ծառերի մեջ, կային մի քանի բարա-ներ, որոնց առջև  անհո- խաղում էին մի խումբ մանուկներ, իսկ ծառի շվա-ում նստած բարա-ը հետևում էր նրանց:  Պատշ-ամբ եկավ տանտիրուհին` գիրգ թևերով, պիրկ կազմվածքով մի կին, և հո-ատարությամբ հարցրեց:
-Ձեր հո-նությունն անցավ: Հիմա մա-ուր սրբիչ կտամ ձեզ: Բռնելով բազրի-ից` Մար-արյանը սանդուղքներով իջավ և զիգզա- արահետով քայլեց  դեպի գետակը: Չո-եց, անհա-որեն   ձեռքերը մխրճեց  սառը ջրի մեջ, լվացվեց:  Ուժերը կարծես նորո-վեցին: Քայլելով ցողաթաթախ գինարբու-ների միջով` հասավ շաղ-ամի արտին, կանգնեց: <<Չէ,- մտածեց,- պիտի փոխեմ վար-ագիծս,  պիտի մտածեմ  վար-աբեկված հեղինակությունս վերականգնելու մասին: Շրջապատված եմ շողո-որթներով: Բարեհո-ի ձևանալով՝ ինչ  հերյուրանքներ ասես, որ չեն տարածում>>:
Շնկշնկան սյու-ը սթափեցրեց Մար-արյանին, նա գլխահա- քայլեց դեպի տուն: 

3.Լրացնել բաց թողնված տառերը՝ դ, տ կամ թ:

Խեղ-ուկ տո- էր, լաջվար- երկնքում ամպի ծվեն չկար: Ավտոմեքենան մի ակնթարթում շրջանցեց կորնթար- բլրակը և դուրս եկավ հար-ավայր, դիմացը ծփաց ականակի-, լճակը, տարածեց խոր-ենու և խայ-աբղետ ծաղիկների բուրմունքը: Խոր-ուբոր- ճանապարհը վերջացավ, և հեռվում երևացին տների եր-իկները, խաղողի փար-ամ որ-ատունկերը, հուռթի պարտեզները և եկեղեցու գմբեթար- տանիքը: Ճանապարհոր- մարդկանց տրամադրությունը գիր- փոխվեց: Խոր- մտքերը, որ պաշարել էին Վար-անին, հօ-ս ցնդեցին՝ փոխարինվելով զվար- տրամադրությամբ: Վար-անը մեքենան արգելակեց  մոտակա խոր-կարանի մոտ:
-Այստեղ հիանալի կարմրախայ- ձկնկի- են մատուցում,- ասաց նա:
-Չլինի՞ ուզում ես հյուրասիրել,- խայ-եց Վար-անը: Վարոր-ը ինչ-որ  բան քր-մնջաց և, թաշկինակով սրբելով քր-նած ճակատը, ավտոմեքենան քշեց դեպի ճանապարհի եր-ևեկելի հատվածը: Կանգնեցին խորանաձև մի տան մոտ: Բակում աճել էին ասես որ-ան կարմրով ներկված ծաղիկներ, սաղար-ախիտ ծառեր, որոնց տակ արածում էր մի հոր-ուկ: Բր-ոտ գամփռը նետվեց դեպի եկվորները: Հաչոցի վրա տնից դուրս եկավ մի մարդ՝ բիր- արտաքինով, պար-ևահասակ՝ թևատակին՝ անթացուպ մոտենալով Վար-անին՝ ան-ամալույծը վրդովված ասաց.
-Որ-ի, երրոր- օրն է՝ սպասում եմ ձեզ: Ուշանալու- մասին լուր ուղարկեիր: Գամփռից խուսափելու համար զար-ուղի ճանապարհով մտան տուն:

Հայոց լեզու, 10.04

1.Լրացնել  բաց թողնված տառերը՝ բ, պ կամ փ:
Վարպետ Հակոբը հմուտ դարբին էր: Եղբոր՝ Գաբրիելի հետ գետափին՝ աղբյուրի մոտ, մի փոքրիկ հողակտոր մաքրել էր աղբից, ցանկապատել, դարպաս դրել և հիմնել դարբնոց: Գաղթել էին Արևմտահայաստանից: Երբեմն հավաքվում էինք վարպետի տան պատշգամբում և խնդրում պատմել իր ողբերգական կյանքից, երբեմնի, հայրենիքից: Հափշտակությամբ լսում էինք նրան: 
— Ամբարիշտ թշնամուն հակահարված տալու նպատակով հափշտապ կազմեցինք զորագնդեր,- պատմում էր նա բամփ ձայնով:
— Մեր սուրբ հողը թանկ էր բոլորիս համար: Դիմադրեցինք մի քանի շաբաթ, սարսափելի օրեր տեսանք: Վերջը հակադրաբար թողեցինք մեր տունուտեղը և հուսախաբ, ընկճված բռնեցինք օտար աշխարհների ճամբաները: Մանկության բնօրրանի մասին խոսելիս վարպետ Հակոբը սպրթնում էր, զգում էինք, որ սիրտը թփրտում է, չի կարողանում ձերբազատվել հոգին կրծող ցավից: Ժայռակոփ այդ մարդու ակնակապիճները սևանում էին, և կոպերի տակ ծովանում էր թախիծը: Զգում էինք հայրենիքը տեսնելու այն  ահագնացող փափագը, որից պապակվում էր սիրտը: Աչքը երկնահոպ լեռներին, ոսկեծուփ հորիզոնին` ինքնաբերաբար խաղում էր ասեղնագործ բարձի ծոպերի հետ, և  հավանաբար աչքերի առջև գծագրվում էին մայրը՝ Հռիփսիմեն, հայրը՝ Սերոբը՝ ապա լեփլեցուն ճամփաներ, որբանոց, քաղցի ու կեղտի մեջ խարխաբող  որբեր: Այդ պահերին վարպետը կծկվում էր, խեղճանում, իսկ  մենք նրբանկատորեն լսում էինք:

2.Կետերի փոխարեն գրի՛ր տրված բառերից մեկը: 

Շոշափեց ու տեսավ, որ խեղճ կենդանու ողը կոտրվել է: (ող, ոխ) 

Ոխը սրտում որ մնա, թույն կդառնա, կքայքայի սիրտը: (ող, ոխ) 

Երբ երեկոյան հետ թռան, տեսան, որ իրենց բույնը գրավել է անծանոթ մի թռչուն: (բույն, բուն) 

Մի քանի հոգի ձեռք-ձեռքի էին տվել ու փորձում էին գրկել հինավուրց ծառի վիթխարի բունը: (բույն, բուն) 

Մոտակայքում ապրողներն այնքան են վարժվել Վիկտորիաի շառաչին, որ դրան էլ ուշադրություն չեն դարձնում: (Վիկտորիա, Վիկտորյա) 

Տնեցիներն այնքան են վարժվել Վիկտորյաի անտեղի լացուկոծին, որ դրան էլ ուշադրություն չեն դարձնում: (Վիկտորիա, Վիկտորյա) 

3.Կետերի փոխարեն գրի՛ր տրված բառերից մեկը: 

Քո չքնաղ ծաղկի բույրն է ինձ այստեղ բերել: (բույր, բյուր) 

Անթիվ ու բյուր են աստղերը: (բույր, բյուր) 

Ասիան երբևէ կհանգստանա՞ պատերազմներից: (Ասիա, Ասյա) 

Ասյան երբևէ կհանգստանա՞ իրեն այդքա՜ն հուզող մտքից: (Ասիա, Ասյա) 

Սոֆյան գեղեցիկ ու հյուրընկալ քաղաք է: (Սոֆիա, Սոֆյա) 

Սոֆիան գեղեցիկ ու նրբանկատ աղջիկ է: (Սոֆիա, Սոֆյա)

4.Կետերի փոխարեն մի այնպիսի բառ գրի՛ր, որ աջ և ձախ գրված բառերի հետ բարդ  բառ կազմի:
Գարի ջուր ամբար
շաքար ավազ բլուր
պատկեր զարդ անդակ
գանգ ոսկր ախտ
արծաթ գույն զարդ
բարձր գահ ժառանգ
գինի գործ ընկեր
խաղ դաշտ վայր
հայր եղբայր որդի
ականջ օղ բլիթ

5. Յուրաքանչյուր բառի համար գրի՛ր 1-ական հոմանիշ և հականիշ բառ:
Գաղտնի-թաքուն-անհայտ
գթառատ-գթասիրտ-անգութ
վախկոտ-երկչոտ-քաջ
ազնիվ-առաքինի-կեղծավոր
երախտագետ-երախտապարտ-երախտամոռ
ուժգին-սաստիկ-կամաց
անաղարտ-անպիղծ, պիղծ
պարկեշտ-համեստ-լկտի
ահռելի-խոշոր-մանր
հանդուգն-համարձակ-խոնհար
փութաջան-ջանասեր-ծույլ
բազմազան-բազմապիսի-միօրինակ

6. Գտի՛ր հնչյունափոխված արմատների անհնչյունափոխ ձևերը և օրինակի նմանությամբ կազմիր նոր բառ:
Բուսական-բույս-դեղաբույս, խոտաբույս
հրեղեն-հուր, ոսկեհուր
նվիրատվություն- նվեր, հուշանվեր
բնավեր-բույն, արջաբույն
գունատ- գույն- մարմնագույն, ոսկեգույն
ձկնաբուծարան-ձուկ, շնաձուկ
մանկական-մանուկ, հրաշամանուկ
մատենագիր-մատյան, դասամատյան
բուրավետ-բույր-նրբաբույր
շնագայլ-շուն, հովաշուն
մկնդեղ-մուկ, գերմանամուկ
սրտացավ-սիրտ, անսիրտ

Գործնական աշխատանք

Գտիր տրված բառերի հնչյունափոխված արմատների անհնչյունափոխ ձևերը:

Թզուկ- թիզ
խճավազ-խիճ
մշտադալար-միշտ
հրանման-հուր
հուզական-հույզ
փշրանք-փշուր
կրթասեր-կիրթ
ձիթապտուղ-ձիթ
մրջնաբույն-մրջյուն
խնկաման-խուկ
կրաման-կիր
բնավեր-բույն
ալրափոշի-ալյուր

2. Որտեղ անհրաժեշտ է, գծիկի փոխարեն գրիր հ տառը:

Անշնորհք, խորհուրդ, նիրհել, նժդեհ, նշխար, խոնարհվել, նախագահ, ընդառաջ, արհեստ, ընդամենը, ընդհանուր, օրհնություն, արհամարել, հայթայթել, ապաշխարել, աշխարհակալ:

3. Բացատրի՛ր դարձվածքները դարձվածաբանական բառարանի օգնությամբ:
Իրար սրտից ջուր խմել –Իրար հաճելի վարմունք ունենալ
Հազար մաղով անցկացրած –փորձառու
Հիվանդի համար ջուր բերող –օգնող
Գլխին կրակ թափել –բարկությունը ինչ որ մեկի գլքին թափել
Կանաչ-կարմիրը կապել –ամուսնացնել
Կոպեկի համար մեռած –ժլատ
Ուրիշի բնում ձու ածել –օգուտը ուրշին տալ
Ոտքի կոխան դարձնել –Ոտքերի տակ տալ
Փուշը մատից հանել –Մեկին որևէ բանով օգնել
Գրքի մի երեսը կարդալ —հարցին միակողմանի մոտենալ

4. Բառաշարքում ընդգծել բայերը՝ 8 բայ:

Արևագալ, թնդալ, ցախավել, զգալ, բղավել, ջահել, հմայել, ավել, շողալ, ձնհալ, շրխկալ, կոշկաթել, ծավալ,  գդալ, սխալ, համակարգել, հողմարգել, ծամթել, ճնշել, անվայել:

թնդալ, զգալ, բղավել, հմայել, շողալ, շրխկալ, համակարգել, ճնշել

5. Կապակցության իմաստը արտահայտիր գոյականով:

Բարին կամեցող- բարեկամ
բլուրների շարք-բլրաշարք
գարու հաց-գարեհաց
երթևեկության ուղի-երթուղի
զենք կրող-զինակիր
զույգերով պար-զուգապար
ժամանակ անցկացնելը-
դեմքի նկար-դիմանկար
չմուշկներով վազելը-չմուշկավազ
պատվեր տվողը-պատվիրատու
լուր բերողը-լրաբեր

6.Բառաշարքում առանձնացնել 5 թվական:
Քառապատիկ, զրո, վաթսունմեկերորդ, եռակի, տասներկու-տասներկու, յոթական, ությնյակ, չորսբոլորը, երկու հինգերորդ, միավոր:

7. Բառաշարքում ընդգծել հինգ ածական:

Խոշոր, անձրև, անտառ, քնքուշ, խեղճ, աղանձ, բարձր, պաստառ, բողոք, արգավանդ:

8. Բառաշարքում առանձնացնել գոյականներն ու ածականները:

Երջանիկ, ավանդ, բլիթ, չքնաղ, տխուր, բոբիկ, հողակոշտ, գեղեցկություն, սիրելի, հարազատ, գորգ, դատարկ, աղմուկ, կարմրավուն, հայրենիք, մայրենի:

Գոյական-ավանդ, բլիթ, գեղեցկություն, սիրելի, հարազատ, գորգ, աղմուկ, հայրենիք, մայրենի

Ածական- երջանիկ, չքնախ, տխուր, հողակոշտ, դատարկ, կարմրավուն

9.Հետևյալ բառերից սոսկական` ան, են, ն, չ ածանցների օգնությամբ կազմիր ածանցավոր բայեր:
Ծեր-ծերանալ
հարց-հարցնել
կիպ-կպցնել
մահ-մահանալ
գեղեցիկ-գեղեցկանալ
վախ-վաեցնել
մոտ-մոտենալ
բազում-բազմանալ
կանգ-կանգնել
կույր-կուրանալ
ոչինչ-ոչնչանալ
ուրախ-ուրախեցնել
առաջ-առաջեցնել

10.Տրված բայերը ածանցման միջոցով դարձնել բազմապատկական, ( ատ, ոտ կոտ, տ)
Մրել-մրոտ
պատռել-պատռոտել
ցատկել-ցատոտել
կտրել-կտրատել
նստել-նտոտել
պոկել-պոկոտել
կոտրել-կոտրատել
թռչել-թռչկոտել
խոցել-խոցոտել
մորթել-մորթոտել
գրել-գրոտել

11.Տրված բայերը ածանցման միջոցով դարձնել պատճառական,(ացն, եցն, ցն)
Պայթել-պայթեցնել
նստել-նստեցենել
խմել-խմեցնել
խոսել-խոսեցնել
հիշել-հիշեցնել
հագնել-հագցնել
իջնել-իջեցնել
քնել-քնեցնել
մեծանալ-մեծացնել
փախչել-փախցնել
դողալ-դողացնել
խաղալ-խաղեցնել
վախենալ-վախեցնել
թռչել-թռչեցենել
ծիծաղել-ծիծաղեցնել
փայլել-փայլեցնել
առաջանալ-առաջացնել
կարմրել-կարմրացնել
կատաղել-կատաղեցնել

Գործնական աշխատանք, 03.04

1․Փակագծերում տրված տարբերակներից ընտրիր ճիշտը՝:
Այդպես արեց այն (հույսով, հուսով), որ հաջողության կհասնի։
2․ Նա ունի (առաջվանից, առաջուց) ավելի լավ տեսք։
3․ Մի շուն գտանք, որ փախել էր իր դաժան (տերից, տիրոջից)։
4․ Ձմեռ պապը հանեց իր պարկի (տփերից, տուփերից) մի քանիսը և բաժանեց երեխաներին։

2.Տրված բառերից առանձնացրու 4 բարդ բառ՝ թեյատուփ, գորգածածկ, սևքարեցի, միանգամյա, կերակուր, կոճղասունկ, սևծովյան, քառասուն, տասնօրյակ:

3.Բաց թողած տեղում գրիր է կամ ե:
Մանրէ, հետմիջօրե, անէանալ, այժմեական,Սևանհեկ, ծովեզր, հրեշ, գոմեշ, նախօրԵ, մանրԷաբան, հնԷագետ, անԷություն, ջրեջք, ամենաէական, դողերոցք, երբևէ

4. Բաց թողած տեղում գրիր օ կամ ո:

արծաթազօծ, պնդօղակ, գիշերուզոր, ընդօրինակել

միջօրեական, յուրօրինակ, նորօրյա, արջաորս

հակաօդային, անոթևան, առօրյա, ովքեր

փոխօգնություն, օրեցօր, ապօրինի, պարզորոշ

5.Ո՞ր դարձվածքի դիմաց գրվածը նրա իմաստի ճիշտ բացատրությունը չէ․

գլուխ խոնարհել- հնազանդվել, ենթարկվել

բախտ վիճակվել-հաջողություն ունենալ, լավ բանի հանդիպել

դպրոց անցնել- կենսափորձ՝ հմտություն ձեռք բերել

տեղի տալ- առիթ տալ, պատրվակ հանդիսանալ

Առաջադրանք գրքից

236. Ընդգծված պատճառական բայաձևերը փոխարինի՛ր հոմանիշներով:

Հասկացրեց, որ ինքն այլևս չի հավատում նրա խոսքին:
Հրեշին միայն իր հաստատակամությամբ ու համառությամբ հեռացրեց այդ կողմերից:
Իմացավ,  որ շուտով գալու է:
Զգալ տվեց, որ այլևս չի ուզում խոսել:
Վտանգի մասին բոլորին զգույց տվեց, որ քաղաքից հեռու չգնան:

237. Սխալ կազմած պատճառական ձևերը դո՛ւրս  գրիր և ուղղի՛ր:

Վախենալ տալ, խոսել տալ, բարկանալ տալ, համոզեցնել, ապրել տալ, ներեցնել, փրկեցնել, նախանձել տալ, թվացնել, փայլեցնել, բանել տալ, հայտարարել տալ, անել տալ, ցավալ տալ, ափսոսել տալ, սիրել տալ, մտածեցնել, ճանաչեցնել, պայթել տալ, խնդրել տալ:

238. Սխալ կազմած պատճառական ձևերը գտի`ր և ուղղի՛ր:

Առավոտից իրիկուն, հետո էլ նորից միրչև առավոտ աշխատեցնել է տալիս աշատել է տալիս, մինչև որ մշակն էլ չի դիմանում: Զգացնել տվեց զգալ տվեց, որինքը բնավ էլ համաձայն չէ մեր որոշմանը:
Մեզ այսքան սպասեցնել տվեց սպասեցրեց, ինքն իր համար ման է գալիս:
— Հասկացնել կտամ հասկանալ կտամ, թե ես ով եմ,- զայրացած գոռգոռում էր նա:
Երբ բոլոր ընդդիմախոսներին լռել տվեց ու համոզեց, սկսեց ուրիշ բանի մասին խոսել:

Գրքից 208, 211, 212

208.Պատմությունը դարձրո՛ւ ներկա ժամանակով:

Մեր կապիկը մի աֆրիկացուց էինք ձեռք բերել, որը վառ անհատականությամբ ու յուրահատուկ հումորով օժտված մի էակ էր: Ամեն օր նրան դուրս էինք տանում ու կապում ծառին: Առաջին երկու օրը խելոք նստում էր տան մուտքի մոտ, ու նրա կողքով չընդհատվող հոանքով անցնում էին որսորդները, մեզ սննդամթերք բերող պառավ կանայք, խումբ-խումբ վազում էին խխունջներ ու միջատներ բերող փոքրիկ տղաներ: Մենք ենթադրում էինք, որ այդ անդադար շարժումը կզվարճացնի ու կհետաքրքրի կապիկին: Այդպես էլ եղավ: Նա շատ շուտ գլխի ընկավ, որ պարանի երկարությունն իրեն թույլ է տալիս թաքնվել բակի դռնակի մոտ, և օգտվեց դրանից: Հենց որ ոչինչ չկասկածող մի աֆրիկացի բակ էր մտնում, կապիկն իսկույն դուրս էր ցատկում դարանից ու բռնում խեղճի ոտքը: Հետն էլ այնքան սոսկալի ճղճղոց էր գցում, որին նույնիսկ ամենապինդ նյարդերն ունեցող մարդը չէր դիմանում:

211. Բայերի ժամանակային խախտումները գտի՛ր և ուղղի՛ր: Ուղղումներդ փորձի՛ր հիմնավորել:

Մեր կյանքի մեջ աշխուժություն էր մտցնում մարդանման կապիկը՝ Չամլին, որն ամեն առավոտ թեյ բերող սպասավորի հետ մտնում էր մեր ննջարանը: Մի ցատկով կտրեց դռնից մինչև մահճակալս  ընկած տարածությունը և թռավ մահճակալիս:  Ի նշան ողջույնի` շտապ-շտապ համբուրում էր ինձ իր խոնավ շուրթերով ու հետո տնքտնքալով հետևում էր, թե ինչպես եմ կաթ, թեյ ու շաքար (հինգ գդալ) լցնում իր բաժակը: Բաժակն ինձնից վերցնում էր հուզմունքից դողդողացող ձեռքով, մոտեցնում շուրթերին ու խմում ահավոր մի ֆռոցով: Առանց դադար տալու ավելի ու ավելի էր բարձրացնում բաժակը, մինչև որ այն շուռ էր գալիս մռութի վրա: Դրանից հետո վրա էր հասնում մի երկար ընդմիջում: Չամլին սպասում էր, որ կիսահալված շաքարը հոսի իր լայն բացված բերանի մեջ: Երբ համոզվեց, որ բաժակի մեջ էլ ոչինչ չկա, խոր հոգոց էր հանում ու բաժակը վերադարձրեց ինձ՝ այն աղոտ հույսով, որ նորից կլցնեմ:

212. Փակագծերում  տրված ժամանակաձևերից տեքստին համապատասխանող ձևն ընտրի՛ր և գրի՛ր կետերի փոխարեն:

Բարձր կրունկներով կոշիկներն առաջին անգամ երևացել են ուշ միջնադարյան Փարիզում: Բայց կինն իր կրունկներն ինչո՞ւ….(պիտի պահի, պիտի պահեր) բարձր ու մարմնի ծանրությունը ոտքի թաթերի վրա…(պիտի դնի, պիտի դներ): Պատճառն այն էր, որ այն ժամանակ Փարիզի փողոցները սալահատակված (չեն,չէին), և մարդիկ մի մայթից մյուսն անցնելու ժամանակ….(խրվում էին, խրվեցին, խրվել են, խրվել էին) ցեխի մեջ: Եվ ահա մի հնարագետ կոշկակար, որն իր համար…(հնարեց, հնարել է, հնարել էր) բարձր կրունկները, որոշեց մյուսների կոշիկներն էլ այդպես կարել:

Գրքից 203-207

203. Տրված հարակատար դերբայները տեղադրի՛ր կետերի փոխարեն:
Քնած, բերած, կառուցած, տրված, տնկված, հեռացած, ասված:
Երբ արդեն ամեն ինչ ասված էր, բոլոր պատվերները՝ տրված մոտեցավ մեքենային:
Վարպետի կառուցած բոլոր կամուրջները մինչև այսօր կան:
Երբ արքայի հրամանով տնկված անտառը մի քիչ մեծացավ, այնտեղ վայրի կենդանիներ  էլ  բաց թողեցին:
Աշխարհում մի մարդ միայն կարող է օգնել քնած գեղեցկուհուն:
Այս կողմերից մի քանի տարի առաջ հեռացած մարդիկ մեր ավանը չեն ճանաչի:
Հեղեղի բերած տուփը ոչ մի կերպ չէր բացվում:

204. Տրված ենթակայական դերբայներով նախադասություններ կազմի՛ր այնպես, որ դրանք ո՞ր հարցին պատասխանեն:
Գրող, կառուցող, ներող, բարձրացող,հիացող:

Գրողը մարդը շատ է սիրում գրել։
Կառուցող մարդը կսկում է նոր կառույց կառուցել։
Ներող մարդը շատ բարի հոգի ունի։
Բարձրացող մարդը ընկավ ներքև։
Հիացող մարդը մեկ վայրկյանում հիասթափվեց։

205. Ընդգծված հարակատար դերբայները դարձրո՛ւ դիմավոր բայեր. Դիմավոր ձևերը ո՞ր դերբայով կազմվեցին:
Օրինակ`
Վաղուց հերքված վարկածը- վարկածը, որ վաղուց հերքվել էր:

Ցանքերի համար վտանգավոր դարձած արձրև- Անձրևը, որը դարձել էր վտանգավոր ցանկերի համար:

Մառախուղով պատված լեռնագագաթներ-Լեռնագագաթըոր, որը մառախուղով պատված էր

ճանապարհորդի նկարագրված ջրվեժը-Ջրվեժը, որը նկարագրված էր ճանապարդին:

206.Ընդգծված ենթակայական դերբայները դարձրո՛ւ դիմավոր բայեր. Դիմավոր ձևերը ո՛ր դերբայով կազմվեցին:
Օրինակ
Հերքվող վարկած— Վարկած, որ հերքվում էր:
Գիշերները մեր այգին այցելող չորքոտանի-Չորքոտանի, որ գիշերները այցելում է մեր այգի։
անտառից սկիզբ առնող վտակ- Վտակ, որը սկիզբ է առնում անտառից։
դժվարին կացության մեջ գտնվող մարդ-Մարդը,ով գտնվում է դժվար կացության մեջ։
ցանքերի համար վտանգավոր  դարձող անձրև-Անձրև, որը դառնում է ցանքերի համար վտանգավոր։
մառախուղով պատվող լեռնագագաթներ-Լեռնագագաթներ, որոնք պատվում են մառախուղով։
ջրվեժը նկարագրող ճանապարհորդ-Ճանապարհորդը, ով նկարագրում էր ջրվեժը։
Ընդգծված անորոշ դերբայը դիմավոր բա՛յ դարձրու . ինչպիսի՞դիմավոր ձևեր ստացվեցին:
Օրինակ
Գնաց ծովում լողանալու- Գնաց , որ ծովում լողանա:
Կանգնեց անկյունում նրան նորից տեսնելու նպատակով:-Կանգնեց անկյունում, որ նրան նորից տեսնի։
Խնդրեց նամակը հասցնելու մասին: —Խնդրեց, որ նամակը հասցնի։
Մի քանի վարկյան շահելու համար վազեց: —Վազեց, որ մի քանի վայրկյան շահի։
Սպասեց հոսանքների բերելուն: —Սպասեց, որ հոսանք բերվի։
Մի քանի քայլ հեռանալով հանդիպեց:-Հեռացավ մի քանի քայլ, որ հանդիպի։
Հոսանքի ուղղությամբ ցած վազելով տեսավ:-Հոսանքի ուղղությամբ ցած վազեց, որ տեսնի։
Ջրի պակասելու մասին խոսեցին: —Խոսեցին, որ ջուրը պակասի։
Բայի ժամանակաձևերը

207. Ընդգծված անորոշ դերբայը դիմավոր բա՛յ դարձրու . ինչպիսի՞դիմավոր ձևեր ստացվեցին:
Օրինակ

Գնաց ծովում լողանալու- Գնաց , որ ծովում լողանա:

Կանգնեց անկյունում նրան` նորից տեսնելու նպատակով-կանգնեց անկյունում, որպեսզի նրան նորից տեսնի
Խնդրեց նամակը հասցնելու մասին-խնդրեց, որ նամակը հասցնի
Մի քանի վարկյան շահելու համար վազեց-վազեց, որպեսզի մի քանի վարկյան շահի
Սպասեց հոսանքների բերելուն-սպասեց, որ հոսանքները բերեն
Մի քանի քայլ հեռանալով`  հանդիպեց-մի քանի քայլ հեռացավ և հանդիպեց
Հոսանքի ուղղությամբ ցած վազելով` տեսավ-հոսանքի ուղղությամբ ցած վազեց և տեսավ
Ջրի պակասելու մասին խոսեցին-խոսեցին, որ ջուրը պակասել է։

Բայ գործնական աշխատանք

1.Ընդգծիր բայի 5 անդեմ ձև կամ դերբայ:
ա) ծավալ, ողբալ, ձնհալ, հոգալ, թնդալ, զուլալ, քանդող, նվագելիս
բ) դավել, խոցեն, լարած, թվեմ, կարի, սլանալ, աշխատելիս, կարդացած
գ) ողբաց, հարբած, դարձված, տարած, կասկածող, ելնել, անցկացան, դարձած:

2. Ընդգծիր 5 դիմավոր բայ:
ա) կուտեմ, խոհեմ, լսեմ, վազի, մորի, մարի, ավերեց, վսեմ:
բ) գնաց, քնած, ելնես, նվագող, խրախուսեմ, պատմեցիր, բռնկվող, լսեմ:

3. Ընդգծիր 5 հարակատար դերբայ:
ա) երգող, գրկած, նստոտել, բազմած, հանգած, վարկած, հրավիրված, գործած
բ) տխրամած, քնած, բարձած, համատարած, փտած, հասարակած, կռված, ծաղկած:

4.Ընդգծիր 5 ենթակայական դերբայ:
ա) փոքրացող, կարճափող, շոշափող, տապալող, անսքող, հազացող, փախչող, սևաքող
բ) քանդող, դոնդող, ծաղկող, ավետող, եռակող, ստող, ծակող, այգացող:

5. Ընդգծիր 5 համակատար դերբայ:
Պաշտելիս, ասուլիս, ցնծալիս, կռվելիս, ավետիս, մոտենալիս, պտղամիս, պատասխանելիս:

Դերբայներ

Դերբայները բայի անդեմ ձևերն են, որոնք ցույց են տալիս գործողություն՝ առանց եղանակի, ժամանակի, դեմքի ու թվի։

Ժամանակակից հայերենն ունի ութ դերբայ, որոնցից չորսն անկախ են, չորսը՝ կախյալ։

Անկախ դերբայները ունեն ինքնուրույն  կիրառություն։ Ժամանակակից հայերենի անկախ դերբայներն են՝

• անորոշ դերբայ, բայի ուղիղ ձևն է: Վերջավորությունները՝ ել, ալ — խաղալ, վազել
• ենթակայական դերբայ, վերջավորությունն է ող, ացող, եցող— նայող, կարդացող, մոտեցող
• համակատար դերբայ, վերջավորությունն է՝ իս — կարդալիս, գրելիս
• հարակատար դերբայ, վերջավորությունն է ած, ացած, եցած — գրած, կարդացած, մոտեցած

Կախյալ դերբայները ինքնուրույն  կիրառություն չունեն և նախադասության մեջ գործածվում են միայն օժանդակ բայի ներկայի ու անցյալի ձևերի հետ։ Կախյալ դերբայները, գործածվելով օժանդակ բայերի հետ, նախադասության մեջ կարող են դառնալ միայն ստորոգյալ։

Կախյալ դերբայներն են՝

• անկատար դերբայ, կազմվում է -ում վերջավորությամբ, որը դրվում է անորոշ դերբայի -ել, -ալ վերջավորության փոխարեն, օրինակ ՝ գրել —գրում, կարդալ —կարդում, զարմանալ —զարմանում։
• ապակատար դերբայ — կազմվում է -ու վերջավորությամբ, որն ավելանում է անորոշ դերբային, օրինակ՝ գրել —գրելու, կարդալ — կարդալու, զարմանալ —զարմանալու։
• վաղակատար դերբայ- վաղակատար դերբայը կազմվում է -ել, -(աց)ել մասնիկներով, օրինակ՝ գրել —գրել, կարդալ —կարդացել, զարմանալ —զարմացել։ Ե խոնարհման պարզ բայերի անորոշ դերբայը և վաղակատար դերբայը ձևով իրար նման են։ Դրանք հնարավոր է իրարից տարբերել գործածությամբ։
  Անորոշ դերբայը սովորաբար չի գործածվում օժանդակ բայի հետ։
  Վաղակատար դերբայը միայն հանդես է գալիս օժանդակ բայի հետ։
• ժխտական դերբայ -ժխտական դերբայը կազմվում է բայի  հիմքից, որին ավելանում են -ի, -ա վերջավորությունները, ինչպես՝ գրել —գրի, կարդալ — կարդա, զարմանալ —զարմանա։

Դերբայ	Հիմք	Վերջավորություն
Անորոշ	կարդ, պատմ	ալ, ել
Ենթակայական	կարդ, պատմ	ացող, ող
Հարակատար	կարդ, պատմ	ացած, ած
Համակատար	կարդ, պատմ	ալիս, ելիս
Անկատար	կարդ, պատմ	ում, ում
Վաղակատար	կարդ, պատմ	ացել, ել
Ապակատար	կարդ, պատմ	ալու, ելու
Ժխտական	կարդ, պատմ	ա, ի

Առաջադրանքներ դասագրքից, վարժություն 193-199

Բայի դեմքը, թիվը, ժամանակը

 Ընդգծե՛ք ներկա ժամանակով 3 բայաձև:
ա. գրում է, տալիս ենք, մտցրել է, սովորելու են,  ասում եք, չգաս
բ. պարում են, չունեի, կնկարեմ, չքվում է, մի՛ տար, գալիս եք

2. Ընդգծե՛ք անցյալ ժամանակով 3 բայաձև:
ա. չի լալիս, կար, մի՛ տեսեք, լալիս էր, պարել է, կտա
բ. խաղացինք, չի կարելի, դարձել ես, վերցնենք, եկել եմ, կընկնեմ


3. Ընդգծե՛ք ապառնի ժամանակին վերաբերող 3 բայաձև.
ա. չեմ հասկանում,  գնացել եմ, կլինես, կտրտմեմ, հատում եմ,
կարելու եք
բ. համեղացրո՛ւ, աշխատել են, արշավեմ, կհատեմ, գնացինք, սովորում են:
, 

4. Ընդգծե՛ք առաջին դեմքի 3 բայաձև.
ա. չմտնեն, ծարավեմ, դիմադրեինք, չափեիք, գնա, պրծա
բ. հասանք, մոռացաք, գրվելու եմ, սովորի, իմանայի, չեն խոսել

5. Ընդգծե՛ք երկրորդ դեմքի 3 բայաձև.
ա. հասկացար, ասա՛, գտա, վերցրո՛ւ, մտներ, հարցնենք
բ. տպեցիր, բարձեր, բարձրացանք, եկաք, խոսի, արի՛։

6. Ընդգծե՛ք երրորդ դեմքի 3 բայաձև.
ա. եռաց, կա՛ց, գրավ, գտավ, առարկեցին, կացին
բ. հեռացար, կտար, պոկեց, տարեց, մոտեցավ, տո՛ւր
գ. կանչեր, դնչեր, կարածի, կտարածի, մնամ, ենթամնա

7. Շարքերում առանձնացրե՛ք եզակի և հոգնակի թվով բայաձևերը.
ա. երդվեի, հասե՛ք, ուշանա, չափեցին, մի՛ թող, չափեիք
բ. ուզեն, մոլեգնեց, միացրո՛ւ, մի՛ կարդացեք, համոզելու
ես, կտանք

Եզակի-երդվեի, ուշանան, մի թող, մոլեգնեց, միացրու, համոզելու ես

Հոգնակի-հասե՜ք, չափեցին, չափեիք, ոզեն, մի կարդացեք, կտանք

8.Տեքստից դուրս գրիր բոլոր բայերը և նշիր դեմքը, թիվը, ժամանակը:

Հայաստանի ամենաբարձր լեռը Արագածն է։ Նա համարվում է քառագագաթ լեռ։ Լեռն Արագած է կոչվել Արա թագավորի անունով։ Արագածի կատարը մշտապես ծածկվում է ձյունով։ Սակայն ստորոտում տարվա բոլոր եղանակներն իրենց «հանդերձանքով» են հայտնվում։ Արագածի լանջերից բխում են սառնորակ աղբյուրներ։

Աշուն է։ Վարդան պապը, Սարգիսն ու Արևիկը մտան այգի։ Այգու խնձորենու, տանձենու, դեղձենու և սալորենու ճուղերը ճկվել էին բերքի ծանրությունից։ Պապը նայում էր ու հիանում իր աշխատանքի արդյունքով։ Սարգիսն ու Արևիկը ուրախ զվարթ թռչկոտում էին։ Նրանք օգտվում էին այգու բարիքներից, հավաքում էին չորացած ճյուղերը, դասավորում պատերի տակ։

Արաքս գետը հայերի համար եղել է սնող, կյանք պարգևող սիրելի գետ։ Դրա համար ժողովուրդը գետը կոչել է Մայր Արաքս։ Արաքսի մեջ են լցվում Հրազդան, Ազատ, Ողջի և Որոտան գետերը։ Հնում Արաքսը լցվում էր Կասպից ծովը, իսկ այսօր միանում է Քուռ գետին։

Պինգվինները մարդկանց բարեկամներն են։ Պինգվինի մարմնի և թևի փետուրները մուգ կապույտ են, իսկ փորը արծաթագույն է։ Նրա մարմինը ձգված է, ճկուն։ Մայր պինգվինը իր ձուն թաքցնում է փորի փափուկ բնում։ Հայր և մայր պինգվինները սնվում են հերթով։

Կոչվել-եզակի թիվ, առաջին դեմք, ներկա ժամանակ

Ծածկվում է-եզակի թիվ, առաջին դեմք, ներկա ժամանակ

Ճկվել էին-Հոգնակի թիվ, երրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

Նայում էր-եզակի թիվ, երկրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

Թռչկոտում էին-հոգնակի թիվ, երրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

Օգտվում էին-հոգնակի թիվ, երրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

Հավաքում էին-հոգնակի թիվ, երրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

եղել է-եզակի թիվ, երկրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

կոչել է-եզակի թիվ, երկրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

լցվում էր-հոգնակի թիվ, երրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

Ձգված է-եզակի թիվ, երկրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ

սնվում են-հոգնակի թիվ, երրորդ դեմք, ներկա ժամանակ։

Բայ գործնական աշխատանք

1.Խմբավորիր բայերը ըստ ի՞նչ անել, ի՞նչ լինել  հարցերի:

Հանդիպել, շքեղանալ, ժպտալ, հարստանալ, սևանալ, ներել, մթնել, կահավորել, թանկանալ, անհետանալ, խնամել, ճաքել, պայքարել, կապտել, ծարավել, վստահել, շիկնել, նեղանալ:

Ինչ անել-հանդիպել, ժպտալ, ներել, կահավորել, խնամել, պայքարել, վստահել, նեղանալ

Ինչ լինել-շքեղանալ, հարստանալ, սևանալ, մթնել, թանկանալ, անհետանալ, ճաքել, կապտել, շիկնել,

2.Կազմիր բայեր տրված գոյականներից:
Ավարտ, կռիվ, վեճ, շղթա, հաշիվ, կույտ, ժպիտ, սղոց, վճիռ, տոն, փունջ, կարոտ, վկա, կազմ, կերակուր, գործ, հունձ, սոսինձ, փայլ, անձրև, քրքիջ, ավել, գին, նվեր:

Ավարտել, կռվել, վիճել, շղթաել, հաշվել, կիտել, ժպտալ, սղոցել, վճռել, տոնել, փնջել, կարոտել, վկաել, կազմել, կերակրել, գործել, հնձել, սոսնձել, փայլել, քրքնջել, ավելել, գնել, նվիրել

3.Գտիր առաջին շարքի բայերի հոմանիշները երկրորդ շարքում:
ա. գերել, կազդուրվել, փայլել, գոռոզանալ, չքանալ, ընկղմվել, ոգևորել
բ.  խրախուսել, անհայտանալ, սուզվել, կախարդել, մեծամտանալ, ցոլալ, առողջանալ:

Գերել-կախարդել

կազդուրվել-առողջանալ

փայլել-ցոլալ

գոռոզանալ-մեծամտանալ

չքանալ—անհայտանալ

ընկղմվել-սուզվել

ոգևորել-խրախուսել

ա. ննջել, գողանալ, դժգոհել, ուղղել, մտորել, անարգել, մարտնչել
բ. պայքարել, փնթփնթալ, խորհել, ստորացնել, շտկել, հափշտակել, նիրհել:

Ննջել-նիրհել

գողանալ-հափշտակել

դժգոհել-փնթփնթալ

ուղղել-շտկել

մտորել-խորհել

անարգել-ստորացնել

մարտնչել-պայքարել
4.Ընդգծիր բայերը:
Հմայել, անվայել, շահել, առավել, ջերմել, ավել:
Անսխալ, կսկծալ, փսփսալ, ծավալ, ձնհալ, հեկեկալ

Գործնական աշխատանք

.Փակագծերում տրված դերանունները դրեք նախադասության պահանջված ձևով:

Մարդն իր սովորություններին երբեք չի դավաճանում:
Ամբոխը, իր շարքերը խտացնելով, հյուրերին տեղ տվեց:
Նրանք ում ասես կարողանում են իրենց կամքը պարտադրել;
Նրանք էլ կարող են մեզ հետ գալ:
Այդ ինչու են մարդիկ ինձ վրա զարմանում:
Մեզ համար ծնողները ոչինչ չեն խնայում:
Երեխան մեզ հետ պտույտի դուրս եկավ:

2.Տրված բառերի սկզբին ավելացրու մեկ տառ և կազմիր նոր բառեր:

Պարտություն-Հպարտություն
լուր-բլուր
երթ-թերթ
աղեղ-բաղեղ
կար-տկար
յուղ-հյուղ
լոր-կլոր, քլոր
ութ-բութ
վազ-ավազ, նվազ
աքար-շաքար,
ախտ-բախտ
ճար-վճար
նուշ-անուշ
ծուխ-ածուխ
կարել-նկարել
այծ-կայծ

349. Պատմություն հորինի՛ր, որն ավարտվում է այսպես:
Այս պատմությունը պատմեցի, որ չվախենաք անծանոթ քաղաքում «կորչելուց»:

Ես մի օր քաղաքում ման էի գալիս։ Պատահական ընկերոջս հանդիպեցի, նա ինձ առաջարկեց որպեսզի մենք միասին գնանք քաղաքից դուրս մի հետքրքիր վայր։ Մենք պատահական կորցրեցինք ճանապարհը, և չկարողացանք կողմնորոշվել թե որտեղ ենք։ Մենք չունեինք ոչ հեռախոս և ոչել մեզ անրաժեշտ իրեր։ Մենք հասկացել էինք, որ գտնվում ենք մի ուրիշ քաղաքում, ոչ թե մոլորվել ենք, ընդհամենը մենք սխալ էինք գնացել։ Մենք ամենասկզբից խուճապի էինք մատնվել, բայց երբ իմացանք, որ հայտվել ենք, քաղաքում, հասկացանք, որ մեզ ընդհանրապես վտանգ չի սպառնում, ու դրանից հետո գնացինք հարց ու փորձ անելու, թե որտեղենք, ու գտանք տան ճանապարհը։ Այս պատմությունը պատմեցի, որ չվախենաք անծանոթ քաղաքում «կորչելուց»։

Հովհաննես Թումանյան, Փարվանա բալլադը

Բարձրագահ Աբուլն ու Մըթին սարեր
Մեջք մեջքի տըված կանգնել վեհափառ,
Իրենց ուսերին, Ջավախքից էլ վեր՝
Բըռնած պահում են մի ուրիշ աշխարհ:

Ասում են՝ էնտեղ արծըվի նըման,
Ծիծղուն, կապուտակ երկընքի ծոցում,
Նըստում էր էն սեգ սարերի արքան
Իրեն Փարվանա ճերմակ ամրոցում:

Փարվանա արքան մի աղջիկ ուներ.
Ու ոչ մի որսկան դեռ իրեն օրում
Էնքան գեղեցիկ եղնիկ չէր տեսել`
Իր որսն անելիս Մըթին սարերում:

Աշխույժ մանկությամբ զարդարում էր նա
Ծերության օրերն ու սարերն իր հոր,
Ու ապրում էր ծեր արքան Փարվանա
Իրեն էն քընքուշ ծաղկով բախտավոր:

Մեծ բախտը սակայն առաջևն էր դեռ.
Եկավ էն օրն էլ հասավ երջանիկ,
Ու ղըրկեց արքան ուրախ դեսպաններ
Ամեն մի ամրոց, ամեն արքունիք:

— Ո՜րտեղ է, ասավ, էն քաջը, թե կա,
Իմ չընաշխարհիկ դըստերն արժանի,
Թող առնի իր ձին, իր զենքն ու զըրահ,
Գա՜, ցույց տա իրեն, իր բախտը տանի…

II

Հագած, կապած զենք ու զըրահ,
Ձիանք հեծած ամեհի,
Ահա եկել հավաքվել են
Կըտրիճները Կովկասի,

Ծեր Փարվանա թագավորի
Ապարանքի հանդիման
Կազմ ու պատրաստ սպասում են
Մոտիկ ժամին մըրցության:

Ըսպասում է ողջ աշխարհքը՝
Եկած, կիտված Փարվանա,
Թե ո՞ր կըտրիճն արդյոք պիտի
Էն սիրունին տիրանա:

Հընչեց փողը: Ահա փունջ-փունջ
Դըրանիկներ, նաժիշտներ,
Ահա աղջիկն իր նազելի
Ու թագավորն ալեհեր:

Հայրը ինչպես մըռայլ մի ամպ,
Աղջիկն անուշ մի լուսին,
Ամպ ու լուսին իրար փարված՝
Դուրս են գալի միասին:

Հառաչում է ողջ աշխարհքը.
Կըտրիճները, քարացած,
Երազների մեջ են ընկնում՝
Էս աշխարհքից վերացած:

— Նայի՛ր, դստրի՛կ, իշխանազուն
Էս քաջերին լայնալանջ,
Այժմ պիտի հանդես դուրս գան,
Պայքար մըտնեն քո առաջ.

Մեկը իրեն ուժը ցույց տա,
Մյուսը՝ շընորհքն իր բազկի,
Ո՛րը՝ ճարպիկ ձիարշավը,
Ո՛րն էլ՝ թափը իր վազքի:

Իսկ երբ կըռիվն առնի դադար,
Հայտնի լինին քաջն ու վատ,
Ու երբ անցնեն մեր առջևից
Կըտրիճները պայազատ,
Ընտրի՛ր, զարկի՛ր ձեռքիդ խնձորն
Անհաղթներից անհաղթին,
Որ ողջ աշխարհ մայիլ մընա
Անզուգական քո բախտին:

Ասավ արքան, ձեռքը ձըգեց,
Նըշան տըվավ պայքարին,
Այնինչ՝ աղջիկն առաջ եկավ՝
Կարմիր խնձորն իր ձեռին:
— Գուցե, հայրի՛կ, տըկար լավին

Հաղթի մի վես տըմարդի,
Բայց չի կարող լինել երբեք
Նա սիրելին իմ սըրտի…
— Է՜յ, Փարվանա չըքնաղ փերի,
Ի՞նչն է հավան քո սըրտին,—

Խըռնըվում են կըտրիճները,
Խընդրում կըրկին ու կըրկին:

— Գա՞նձ ես ուզում, ոսկի՞, արծա՞թ,
Անգին քարեր ու գոհա՞ր,
Ա՞ստղ ես ուզում, մենք երկընքից

Վեր կըբերենք քեզ համար:
— Ինչի՞ս են պետք ոսկին, արծաթ
Եվ կամ աստղը երկընքի,
Ոչ էլ գոհար եմ պահանջում
Սեր-ընկերից իմ կյանքի:

Ես նըրանից հուր եմ ուզում,
Անշեջ հուրը սըրբազան,
Ով կըբերի անշեջ հուրը,
Նա է ընտրած իմ փեսան…

Ասավ աղջիկն, իրար անցան

Կըտրիճները քաջարի,
Ձիանք հեծած թըռան հապճեպ
Դեպի չորս կողմն աշխարհի:
Թըռա՜ն, շուտով գըտնեն, բերեն
Անշեջ հուրը աղջըկան.

Բայց… տարիք են գալի՜ս, գընո՜ւմ,
Նըրանք չըկան ու չըկան…

III

— Հայրի՛կ, ինչո՞ւ ետ չըդարձան
Էն քաջերը սիրատենչ.
Մի՞թե, հայրի՛կ, ինձ մոռացան,

Էլ չեն բերիլ հուրն անշեջ:

— Ո՜չ, իմ դըստրիկ, կըգան անշուշտ
Ու կըբերեն էս տարի.
Կըռիվներով արյունըռուշտ
Լիքն է ճամփեն քաջերի:

Ո՜վ իմանա, պետք է անցնեն
Մութ աշխարհքից, սև ջըրից.
Ո՜վ իմանա, պետք է փախցնեն
Յոթգըլխանի դևերից:

Անց է կենում դարձյալ տարին:

Նայում է կույսն ամեն օր.
— Ո՜ւր է, հայրի՛կ, ե՞րբ կըգա նա՝
Սարից թըռած ձիավոր:

Միշտ երազում ես տեսնում եմ
Էն հերոսին ապագա.

Հուր կարոտով թըռած իմ դեմ,
Լուսանում է… ու չըկա:

— Կըգա, դըստրի՛կ, իմ թանկագին,
Հեշտ չի բերվում հուրն անշեջ.
Շատ-շատ անգամ բերող հոգին

Ինքն է այրվում նըրա մեջ…

Անց է կենում դարձյալ տարին:
Նայում է կույսն ամեն օր.
Ոչ մի սարից, ոչ մի ճամփում
Չի երևում ձիավոր:

— Հայրի՛կ, հայրի՛կ, մի՞թե չըկա
Էս աշխարհքում անշեջ հուր.
Թառամում է սիրտըս ահա,
Պաղ է էս կյանքն ու տըխուր…

Էլ չի խոսում. մռայլ, տըրտում,

Լուռ է արքան ալևոր,
Սև-սև ցավերն իրեն սըրտում՝
Միտք է անում գըլխակոր:

IV

Էսպես անցան շատ տարիներ.
Տըխուր աղջիկն արքայի

Նայե՜ց, նայե՜ց սարերն ի վեր
Ճամփաներին ամայի,
Հույսը հատավ… ու լաց եղավ.
Էնքա՜ն արավ լաց ու կոծ,
Որ լիճ կըտրեց արտասուքը,

Ծածկեց քաղաքն ու ամրոց.
Ծածկե՜ց, կորա՜ն, ինքն էլ հետը…
Այժըմ էնտեղ տըրտմաշուք
Խոր Փարվանա լիճն է ծըփում,
Հըստա՜կ, ինչպես արտասուք:

Ու էն վըճիտ ջըրերի տակ
Ցույց են տալի մինչ էսօր
Ծեր արքայի ճերմակ ամրոցն
Ու շենքերը փառավոր:

* * *

Ասում են, էն թիթեռները,

Որ գիշերվա խավարում,
Որտեղ ճըրագ, որտեղ կըրակ,
Որտեղ լույս է հենց վառվում,
Հավաքվում են, շուրջը պատում,
Մեջն են ընկնում խելագար,

Ասում են, թե էն Փարվանա
Ջահիլներն են սիրավառ:
Ըշտապելուց թև են առել,
Դարձել թեթև թիթեռներ,
Ու տակավին հուր տեսնելիս՝

Մեջն են ընկնում անհամբեր.
Ջանք է անում ամեն մինը,
Շուտով տանի, տիրանա…
Ու այրվում են, այրվո՜ւմ անվերջ
Կըտրիճները Փարվանա:

1902

Առաջադրանքներ:
1.Ի՞նչ է բալլադը:
2.Ընդգծիր այն տողերը, որոնք նկարագրում են աղջկան:
3.Ի՞նչ է անշեջ հուրը ըստ աղջկա, ըստ քեզ:
4.Ի՞նչ ավանդություններ կան ստեղծագործության մեջ:
5.Բերանացի սովորիր առաջին հատվածը:

Գործնական քերականություն

1.Փակագծերում տրված դերանունները դրեք նախադասության պահանջված ձևով:

Մարդն իր սովորություններին երբեք չի դավաճանում:
Ամբոխը, նա շարքերը խտացնելով, հյուրերին տեղ տվեց:
Նրանք ում ասես կարողանում են իրենց կամքը պարտադրել;
Նրանք էլ կարող են մեզ հետ գալ:
Այդ ինչու են մարդիկ ինձ վրա զարմանում:
Մեր համար ծնողները ոչինչ չեն խնայում:
Երեխան մեզ հետ պտույտի դուրս եկավ:

2.Տրված բառերի սկզբին ավելացրու մեկ տառ և կազմիր նոր բառեր:

Պարտություն-Հպարտություն
լուր-բլուր
երթ-թերթ
աղեղ-բաղեղ
կար-տկար
յուղ-հյուղ
լոր-կլոր
ութ-բութ
վազ-ավազ
աքար-շաքար
ախտ-բախտ
ճար-վճար
նուշ-անուշ
ծուխ-ածուխ
կարել-նկարել
այծ-կայծ

349. Պատմություն հորինի՛ր, որն ավարտվում է այսպես:
Այս պատմությունը պատմեցի, որ չվախենաք անծանոթ քաղաքում «կորչելուց»:

Գործնական քերականություն

1.Ամառային սիրուն երեկո էր, և արեգակն արդեն թեքվում էր դեպի իր մուտքը: Մի փոքր տոթ օդին խառնվել էր մեղմ հովիկը, և զբոսնելը հաճելի էր դարձել: Հանգստյան օր էր, ծովափին շատ մարդիկ կային: Բոլորն անհանգիստ էին, և հայացքներն ուղղել էին ծովում ինչ-որ կետի: Ոչ ոք չէր ուզում բան ասել, և չէր էլ ուզում լսել ինչ-որ բան: Միայն բարձրախոսն էր անտարբեր ընդհանուր հուզմունքին և բարեխղճորեն իր գործն էր անում․ զբաղեցնում էր հանգստացող հասարակությանը: Հաղորդավարը միապաղաղ ձայնով ինչ-որ բան էր կարդում և այդ ձայնը մատնում էր ձանձրույթն ու հոգնածությունը: Մակույկավարների տնակում անվեր. զնգում էր հեռախոսը, և ոչ մեկը չէր մոտենում, որ խոսեր կամ գոնե անջատեր այն:

Առաջադրանք:
1.Կետերի փոխարեն տեղադրիր համապատասխան տառը:
2. Ընդգծիր դերանունները:

2..Ո՞ր տառը նույն ձևով կմիանա բուն, սար, թուր, հուն, վար, բաց, կամ, պատ բառերին և կկազմի նոր բառեր:
 Ն, կ, ր, յ:

3.Տրված բառերի առաջին տառերը փոխելով ստացիր նոր բառեր:
Սնունդ, դանակ, պարտեզ, բերք, զատիկ, բառարան, բռնակ, կատակ, բյուր, ձագ, մանր, մարագ, դարձ, ավագ, թախտ, կառք, հարթ, լրագիր, հերթ, լույս, ձյութ, ճեղք, շռայլ, նյարդ, նուրբ, թափոր, մահակ, ջութակ:

Սնունդ-ծնունդ

դաակ-բանակ

պարտեզ-քարտեզ

բերք-վերք

զատիկ-տատիկ

բառարան-վառարան

բռնակ-դռնակ

կատակ-հատակ

բյուր-հյուր

ձագ-թագ

մանր-սանր

մարագ-կարագ

դարձ-բարձ

Հայոց լեզու

1.Կետերի փոխարեն գրի՛ր մենք  անձնական դերանվան համապատասխան ձևերը՝ մեր, մեզ մեզնից, մեզնով:

Մեր քաղաքում հիմա շատ բան է փոխվել:
Երկար ժամանակ մեզ պատմում էր, թե որտե՛ղ է եղել և ինչե՛ր է տեսել:
Հիմա նա մեզնից հեռու է հազարավոր կիլոմետրերով:
Գրում է, թե մեզնով է ապրում ու մեզ սպասելով է անցկացնում ժամանակը:
Մի  քանի տարի մեր տանը ապրեց:
Տատս մեզնից բողոքում է, բայց առանց մեզ էլ չի դիմանում:

2.Կետերը փոխարինի՛ր մի դեպքում համապատասխան հարցական, մյուս դեպքում՝ հարաբերական դերաննուններով: Ուշադրություն դարձրո՛ւ կետադրությանը:

Ով, ինչ, երբ, որտեղ, ինչքան:

Ով է ջուր հավաքվում այս փոսում:
Ինձ հետաքրքրում է, թե ով է  ջուր հավաքվում այս փոսում:
Որտեղ պետք է անեն՝ տարածքի գեղեցկությունը պահպանելու համար:
Իրենք էլ չգիտեն, թե որտեղ պետք է անեն տարածքի գեղեցկությունը պահպանելու համար:
Ով պետք է վերականգնի հատված անտառները:
Ձեզ հարց տվե՞լ եք, թե ով պետք է վերականգնի հատված անտառները:
Ինչքան ժամանակ է պետք՝ ամեն ինչ վերականգնելու համար:
Ճարտարապետին հարցնում են, թե իչքան ժամանակ է պետք ամեն ինչ վերականգնելու համար:
Ով այդպես գրավեց  քո ուշադրությունը:
Ցո՛ւյց  տուր տեսնեմ , թե ով այդպես գրավեց  քո ուշադրությունը:
Երբ ես պատմելու քո վերջին ճամփորդության մասին:
Գոնե ասա՛, թե երբ ես պատմելու քո վերջին ճամփորդության մասին:

3.Փակագծում տրված գոյականներն ու բայերը համաձայնեցրո՛ւ ընդգծված դերանունների հետ:

Ոչ ոք լսեց, թե որտեղի՛ց  են գալիս ոտնաձայները:

Ոչ մեկը չփորձեց բարձրաձայնել, բոլորը լուռ նայեցին:

Բոլոր ճանապարհները մի տեղ տանում:

Բոլորը հավաքվեցին եկեղեցու բակում:

Կարծես թե ամբողջ քաղաքը հրապարակ լցվեց:

Ամբողջը ոչնչանացավ մեկ օրում:

4.Այս, այդ, նույն, ես, երբ, ոչինչ, որ, ամեն, մի, իրար, ինքն, բոլոր, ողջ դերանուններով կազմիր նոր բաղադրյալ բառեր:

Յստեղ, Այդտեղ, Նույնպես, եսասեր, երբևիցե, ոչնչանալ, որտեղ, ամենագեղեցիկ, միանման, իրարից, ինքնուրույն, ողջացած։

Դերանուն, գործնական աշխատանք

 Կետերը փոխարինիր համապատասխան ժխտական դերանունով:
Ժխորի մեջ ոչ ոք ուշք չէր դարձնում նրա վրա, նրանց մտքով չէր անցնում, որ աղջկա սիրտը թրթռում է սիրուց:

Նրանք կգան, կավերեն, և չի մնա էլ ոչինչ:

Դեղին տերևն ընկավ քարին, ոչմի շշուկ չլսվեց:

Ժրության վրա ոչմեկը այնքան ապուշ չի կտրում, որքան ծույլ մարդը:

Շատ տեսնել և ոչինչ չունենալ, նշանակում է ունենալ հարուստ աչքեր և աղքատ ձեռքեր:

Նա ոչմի ահ չուներ, բացի հորից:

2. Ինչ, որտեղ, ինչպես, ով դերանունները նախադասությունների մեջ գործածիր մի դեպքում որպես հարցական, մյուս դեպքում` որպես հարաբերական դերանուն:

3.Փակագծում տրված գոյականներն ու բայերը համաձայնեցրո՛ւ ընդգծված դերանունների հետ:

Ոչ ոք չերգեց, բոլորը լսեցին անտառի երգը:

Ոչ մեկը չհամարձակվեց խոսել, նա այնքա˜ն բարկացած էր:

Բոլոր աշխատակիցներից նա լավ է վերաբերվում:

Բոլորին հրավիրեց ծննդյան տարեդարձին:

Կարծես թե ամբողջ քաղաքը նրա մասին խոսեց:

Ամբողջը դառավ կրակի բաժին:

Յուրաքանչյուրը միջադեպը մեկնաբանվեց յուրովի:

Թվականներ, գործնական աշխատանք

Տրված թվականները խմբավորի՛ր ըստ նրա, թե ի՛նչ են ցույց տալիս (քանակ, թվային բաշխում, թվային կարգ):

Հարյուր քսան, վաթսուն, երրորդ, յոթ, տասը-տասը, չորրորդ, վաթսունմեկերորդ, ինը, քառասուն-քառասուն, հազար ինը հարյուր իննսունվեց, մեկական, հարյուր ութսուներեքերորդ, երկու հազար հինզ հարյուր տասնվեց, հինգական, տասնյոթերորդ, քառասուներորդ, ութսունինը, առաջին, իննսուն:

Հարյուր քսան-քանակական

վատսուն-քանակական

երրորդ-դասական

յոթ-քանակական

տասը-տասը-բաշխական

չորրորդ-դասական

վաթսունմեկերորդ-դասական

ինը-քանակական

քառասուն-քառասուն-բաշխական

հազար ինը հարյուր իննսունվեց-քանակական

մեկական-բաշխական

հարյուր ութսուներեքերորդ-դասական

երկու հազար հինզ հարյուր տասնվեց,

հինգական-բաշխական

տասնյոթերորդ-դասական

քառասուներորդ-դասական

ութսունինը,-քանակական

առաջին,-դասական

իննսուն-քանակական

2. Ա շարքի թվականներով բառեր կազմի՛ր`  դրանք բաղադրելով Բ խմբում տրված արմատների և  ածանցների հետ:

Ա Երկու, երեք, չորս (քառ), յոթ, ինը, տասը, քառասուն, առաջին:
Բ. ճյուղ, գլուխ, ամ, ակի, անի, յա, յակ, պատիկ, հերթ:

Երկու-երգլխանի, երկճյուղ, երկամյա

Երեք-եռամյա, եռյակ, եռակի, եռապատիկ, եռանի

չորս-քառյակ, քառորյա, քառանի, քառապատկ, չորսամյա

յոթ-

3.Փակագծում տրված բառերը գրի՛ր կետերի փոխարեն` դնելով պահանջված թվով:

Այդ լողացող գործարանը մեկ օրում կարող է մշակել երեսուն կապույտ… (կետ), ստանալ 600 (տոննա) ճարպ, որը համարժեք է 2400 (հեկտար) տարածությամբ արևածաղկի դաշտից ստացվող յուղին:
1961 թվականին արդեն Ասիայում 600 (ռնգեղջյուր) (մնալ):
Մի քանի ժամվա ընթացքում Արջակղզում 900 (ծովափիղ) (խփվել):
Իրենց որսացած 900 (ծովափիղ) էլ (թողնել) տեղում ու տարել էին միայն ժանիքները:
Երկրի վերջին հինգ (նախագահ) (հետևել) կենդանական ու բուսական աշխարհի վերականգնմանը:
Ջրհեղեղի դատարկած վեց (գյուղ) արդեն վերաբնակիչներ են ապրում:
Ժլատորեն (բաշխվել) թանկարժեք փոշու վերջին հիսուն (գրամ):

4. Սխալ գործածված կամ գրված թվականները գտի՛ր և ուղղի՛ր:

Ութ տարում երեսուն ինն անգամ քննություն է հանձնել:
Նրա հավանոցում երեքհարյուրվաթսուներկու թև թռչուն կա:
Բոլոր երեխաներին վեց-վեցական մատիտ տվեցին:
Նա ամեն օր անցնում է հիսունական կիլոմետր:
ХХ-րդ դարն ավարտին է մոտենում:
1886 թվականին շախմատի համար առաջին արքան դարձել է Ստեյնիցը, որն այդ կոչումը պահել է մինչև 1894 թվականը: Նրանց ամենաառաջին հանդիպումը 1926 թվականին է եղել:
 Օլիմպիական XII և XIII-րղ խաղերը համաշխարհային պատերազմի պատճառով տեղի չունեցան:

Առաջադրանք գրքից

168. Փակագծում տրված բառերը գրի՛ր կետերի փոխարեն՝ դնելով պահանջված թվով:

Աշխարհում մոտ հազար երեք հարյուր ժողովուրդներ (ժողովուրդ) կա: Այդ հազարերեք հարյուր ժողովուրդները (ժողովուրդ) խոսում են մոտ երեք հազար լեզվով: Կան լեզուներ, որոնցով տարբեր ժողովուրդներ են խոսում: Օրինակ, Անգլիայի, ԱՄՆ-ի, Կանադայի, Ավստրալիայի, Նոր Զելանդիայի քաղաքացիները հիմնականում անգլերեն են խոսում, Լատինական Ամերիկայի բնակչության մեծ մասը, բացառությամբ բրազիլացիների, իսպաներեն է խոսում: Սակայն ավելի հաճախ հակառակն է լինում. մի երկրի ժողովուրդը մի քանի լեզվով(լեզու) է խոսում:  Սուդանում, օրինակ, հարյուր տասնյոթ լեզու Է գործածվում.(գործածվել):  Կոնգոյում հինգ հարյուր լեզու(լեզու) կա: Դաղստանում մոտ մեկ միլիոն մարդ են բանկվում(բնակվել), և այդտեղի մեկ միլիոն բնակիչները խոսում են(խոսել) ավելի քան վաթսուն լեզվով:

169.Փակագծում տրված բառերը գրի՛ր կետերի փոխարեն՝ դնելով պահանջված թվով:

1940 թվականից ԱՄՆ-ում գրանցվել է հազար ութ հարյուր քսանչորս հրդեհ (հրդեհ): Ամեն տարի կրակը ոչնչացնում է իննից տասը միլիոն հեկտար (հեկտար)անտառ(անտառ): Մեկ տարում այրված փայտանյութի արժեքը կազմում է համարյա հիսուն միլիոն դոլար (դոլար):

Աշխարի ամենամեծ պատկերասրահը Սանկտ Պետերբուրգի Էրմիտաժն է: Այնտեղ արվեստի  ավելի քան երեք միլիոն ստեղծագործություն (ստեղծագործություն) է ցուցադրվում(ցուցադրել): Այդ թանգարանի բոլոր երեք հարյուր քսաներկու դահլիճ (դահլիճ) հայելու համար մարդ շուրջ քսանհինգ կիլոմետր(կիլոմետր) ճամապարհ է անցնում:

170.Փակագծում տրված բառերը գրի՛ր կետերի փոխարեն՝ դնելով պահանջված թվով:

Այն ժամանակ Լեհաստանում ապտում էին(ապրիլ) հարյուր տասնինը վայրի ցուլ (ցուլ ) որոնցից (որ) չորս պահում էին (պահվել) փորձատեսությունում , յոթը՝ կենդանաբանական այգիներում, իսկ հարյուր ութ ցուլ (ցուլ) կա՛մ արգելանոցներում էին ապրում(ապրել), կա՛մ ազատ արածում էին(արածել)՝ որտեղ որ պատահեր, բայց և անտառային նախարարության մշտական հսկողության տակ էին (եմ):

Իսկ առաջներում, երբ անտառի թավուտներում արածում էին (արածել) ավելի քան հազար հինգ հարյուր ցուլ (ցուլ), ոչ մեկը չէր հետևում նրանց:

Միայն Ուզանդայի Մյավա թերակղզում իննսուն գետաձի(գետաձի) ավելի քան հարյուր խոտաճարակ խոշոր

Միայն Ուզանդայի Մյավա թերակղզում իննսուն գետաձի(գետաձի) ավելի քան հարյուր խոտաճարակ խոշոր կենդանի (կենդանի) են ապրում:

176. Սխալները գտի՛ր և ճշտի՛ր:

ա) Օրվա մեջ քսան սիգարետներ  ծխողն ամեն տարի ավելի քան հարյուր

տասնյոթ հազար քառակուսի սանտիմետր թուղթ ծուխ ու մոխիր է դարձնում:

Այդքան թուղթը բավական է երեք հարյուր էջեր ունեցող մի գիրք հրատարակելու համար:

բ) Մի անգամ տասնվեց տղա —տղաներ բաժանվեցին երկու խմբի:

Իրար ետևից յոթանասունհինգ բառեր թելադրվեց:

Այդ բժիշկի երեսունհինգ վիրահատությունն —վիրահատություններն էլ հաջող են անցել:

Հիսունչորս հոյակապ նկարներովայդ գիրքը շատ հին էր:

Հավաքվածներից ամեն մեկը երեքական լեզու գիտեր:

Ջութակահարներից ամեն մեկը հինգական մեղեդի նվագեց:

Սենյակներում սեղանները շարված էին երեքական-երեքական:

Թվականներ

Թվական անունը ցույց է տալիս առարկայի թիվ, քանակ, թվային կարգ, օրինակ՝ երեք գրիչ, երկրորդ կուրս, երկուական տետր և այլն։
Թվականները լինում են չորս տեսակի՝ քանակական, դասական, բաշխական, կոտորակային։
Քանակական թվականներն արտահայտում են առարկաների քանակն ամբողջ թվերով, ինչպես՝ հինգ գրիչ, տասը տուն, քսանութ քանոն և այլն։ Այս թվականները գրվում են բառերով (օրինակ՝ մեկ, երկու), արաբական թվանշաններով (1, 2, 3 և այլն), ինչպես նաև հայոց այբուբենի տառերով (Ա-1, Բ-2, Ժ-10 և այլն)։
Բառերով գրվելիս տասնմեկից մինչև իննսունինը թվականները գրվում են միասին (տասնութ, քսանհինգ, երեսունութ, հիսունհինգ և այլն), իսկ հարյուրից հետո գրվում են առանձին (օրինակ՝ հազար ինը հարյուր քառասունութ)։ Ինը և տասը թվականներն ունեն երկու ձև՝ ինը և ինն, տասը և տասն։ Ինը և տասը գրվում է, երբ նրանց հաջորդում է բաղաձայնով սկսվող բառ (օրինակ՝ ինը գիրք, քսանինը գիրք, տասը գրիչ), իսկ երբ նրանց հաջորդում է ձայնավորով սկսվող բառ, հիմնականում գրվում է ինն, տասն, բայց երբեմն, արտասանության տեմպով և տրամաբանական շեշտով պայմանավորված, կարող է գրվել նաև ինը, տասը (օրինակ՝ ինն օր, ինը օր, տասն անգամ, տասը անուն)։ Բաղադրյալ քանակական թվականների մեջ որպես առաջին կամ միջին բաղադրիչ գործածվելիս միշտ գրվում է ինն և տասն (օրինակ՝ իննսունհինգ, տասներկու, տասնչորս, հազար երկու հարյուր տասնութ)։ Երկու թվականը, երբ գոյականաբար գործածվելիս հոլովվում է, հոգնակի թվով է գործածվում կամ էլ հոդ ստանում, ունենում է երկուս ձևը, ինչպես՝ երկուսներ, երկուսի, երկուսը և այլն։
Դասական թվականները ցույց են տալիս առարկայի թվային կարգը, օրինակ՝ երկրորդ հարկ, հինգերորդ դասարան։ Այս թվականները կազմվում են քանակականներից՝ -րորդ կամ -երորդ ածանցներով. -րորդ-ով կազմվում են երկրորդ, երրորդ, չորրորդ դասական թվականները։ Որպես մեկ թվականի դասական գոր- ծածվում է առաջին բառը։ Այս թվականները գրվում են բառերով (օրինակ՝ առաջին, երկրորդ, վեցերորդ, քսաներկուերորդ, վաթսունհինգերորդ), արաբական թվանշաններով, որոնց կցվում են –ին և -րդ մասնիկները՝ 1-ին, 2-րդ, 3-րդ, 48-րդ և այլն, հռոմեական թվերով՝ II, VI, IX և այլն, որոնց մասնիկ չի կցվում։ 1-ին կար- դացվում է առաջին, բայց կարող է նշանակել նաև մեկին, ինչպես՝ սեպտեմբերի 1- ին։ Դասական թվականները կարող են գրվել նաև հայոց այբուբենի տառերով, որոնցից հետո դրվում է կետ կամ փակագիծ՝ ա), բ., ինչպես նաև արաբական թվանշաններով, որոնցից հետո դարձյալ դրվում է կետ կամ փակագիծ՝ 1), 2.։ Սրանք սովորաբար գործածվում են համարակալման ժամանակ։ Կա նաև դասական թվականի իմաստ արտահայտելու այսպիսի ձև։ Երբ արաբական թվանշանը գրվում է իր լրացյալից հետո, ստանում է դասականի իմաստ։ Օրինակ՝ 5 տուն նշանակում է հինգ հատ տուն, իսկ տուն 5 նշանակում է տուն թիվ հինգ։ Բաշխական թվականները ցույց են տալիս առարկաների բաշխումը որոշակի թվերով, ինչպես՝ բաժանել երկուական թերթիկ, բաշխել երեք-երեք և այլն։ Բաշխական թվականները կազմվում են քանակականներից՝ -ական ածանցով (օրինակ՝ վեցական, ութական, իննական, տասական, քսանական) կամ էլ քանակական թվականի կրկնությամբ, օրինակ՝ երկու-երկու, հինգ-հինգ, ութ-ութ։ Կրկնությամբ կազմված բաշխական թվականները գրվում են գծիկով։
Կոտորակային թվականները ցույց են տալիս առարկայի քանակը մասի և ամբողջի հարաբերությամբ, օրինակ՝ մեկ հինգերորդ, երկու երրորդ։ Կոտորակային թվականները կազմվում են համարիչից (բերված օրինակներում՝ մեկ, երկու) և հայտարարից (հինգերորդ, երրորդ)։ Համարիչն արտահայտվում է քա- նակական թվականով, իսկ հայտարարը՝ դասական։ Կոտորակային թվականները գրվում են թվանշաններով, օրինակ՝ 1/2, 3/4 կամ էլ բառերով, որոնք գրվում են առանձին-առանձին, օրինակ՝ մեկ երկրորդ, երեք չորրորդ։ Չորրորդ հայտարարի փոխարեն գործածվում է նաև քառորդ բառը՝ երեք քառորդ։ Տասնորդական կոտորակների հայտարարը կազմվում է -ական ածանցով՝ զրո ամբողջ հինգ տասնորդական։ Մեկ երկրորդ-ի փոխարեն գործածվում է նաև կես բառը։ Թվականները ածականների նման կարող են գործածվել գոյականաբար, օրինակ՝ երեք աշակերտ-երեքը, ութ գրքից-ութից։

Գործնական աշխատանքներ

1.Ընդգծիր յուրաքանչյուր շարքում 5 թվական:
ա. քառապատիկ, զրո, վաթսունմեկերորդ, եռակի, տասներկու-տասներկու, յոթական, ութնյակ, չորսբոլորը, երկու հինգերորդ:
բ. թվային, տրիլիոն, երկակի, հինգ-հինգ, մեկմեկու, երեսունհինգ, երեք յոթերորդ, չորրորդ, տասնավոր
գ. վաթսուն, տասնմեկերորդ, հնգամյա, հիսունական, հարյուր-հարյուր, հնգանիստ, եռագույն, չորս քառորդ, հազար:

2.Ընդգծիր 3 քանակական թվական;
ա. երրորդություն, թվական, հարյուր մեկ, քառասուն, եռապատիկ, միլիոն:
բ. քանակական, հինգ հարյուր, յոթնապատիկ, երկու հարյուր, տասը, յոթերորդ:
գ. տասնինը, քառյակ, մեկական, ութսուն, եռանիստ, հազար երկու հարյուր, միավոր:

3.Ընդգծիր 3 դասական թվական:
ա. քսանմեկերորդ, մեկ չորրորդ, հազարավոր, երեսուներկուերորդ, առաջին, տասնմեկ:
բ. հնգյակ, հինգերորդ, երրորդական, մեկ հարյուրերորդ, ութերորդ, չորրորդ:
գ. երեք քառորդ, տասնիններորդ, երկրորդական, հիսունհինգերորդ, երկրորդ, երրորդություն:

4.Հետևյալ բառակապակցություններից կազմիր գոյականներ:
Տասն օր- տասնօրյակ
հինգ տարի-հնգամյակ
մեկ ամիս-միամսյակ
ութ ոտք ունեցող-ութոտնյա
հարյուր տարի-հարյուրամյակ
ութ հոգուց բաղկացած-ութնյակ
հազար տարի-հազարամյակ
չորս հոգուց բաղկացած-քառյակ
երեք ամիս-եռամսյակ
երեք հոգուց բաղկացած-եռյակ
երեք ոտք ունեցող-եռոտանիա

Ճամփորդություն Գյումրի

Նախագծի ժամկետը` հունվարի 16-21
Ճամփորդության վայրը` Գյումրի:
Ճամփորդության օրը`  հունվարի 20-ին, մեկնումը և վերադարձը`գնացքով:
Մասնակիցներ՝ Միջին դպրոցի ճամբարային ջոկատ:
Պատասխանատու` Կարինե Պետրոսյան
Նպատակը՝ հայրենագիտական, ճանաչողական, ուսումնական,
Ազգագրական ստուգատեսի նախագծով այցելություն Ձիթողցոնց տուն-թանգարան, ծանոթություն հայկական արհեստներին, տարազներին, երկրագործական գործիքներին:
Երևան-Գյումրի ճանապարհի ուսումնասիրում, հարցազրույցներ, պատումներ գնացքում, ուղիղ եթերներ:
Ճամփորդությամբ ուսուցում`քայլք-զբոսանք հին Գյումրիում, ծանոթացում հին ու նոր քաղաքին, հին արհեստներին:
Այցելություն  Ձիթողցոնց տուն-թանգարան
Արդյունքները՝ տեսաֆիլմերի, ձայնագրությունների, պատումների, նկարաշարերի տեսքով:

Ճանաչողական խաղ

Պատասխանի տարբերակներում բերված բառերը, բացի մեկից, նույն ընտանիքից են։ Ո՞րն է օտարը։

Ա. թեյնիկ Բ. բաժակ Գ. գթալ Դ. դանակ Ե. կաթսա

Բ. Արաքս Բ. Որոտան Գ. Երևան Դ. Դեբեդ Ե. Քասաղ
Գ. Իսպանիա, Անգլիա, Մոսկվա, Ռուսաստան, Հայաստան
Դ. կաղնի, խնձորենի, եղևնի, բալ, դեղձենի
Ե. լոր, ագռավ, կաչաղակ, արջ, ճնճղուկ
Զ. վարդ, մեխակ, շուշան,  քաջվարդ, կեռաս:

Ի՞նչ բառ է որոշակի օրինաչափությամբ թաքնվել բերված բառաշարքում։

բարդի, դարակ, թերհաս, թեփուկ, երեկո
Ա․ կարաս
Բ․ դահուկ
Գ․ փեթակ
Դ․ հասուն
Ե․ կորեկ

Պատասխանի տարբերակներից որի՞ հերոսներն են դասավորված ճիշտ նույն
հաջորդականությամբ, ինչ նրանց արձակած ձայները բերված շարքում.
մլավոց, բառաչ, մռնչոց, վրնջոց, կչկչոց
Ա. կով, կատու, ձի, հավ, առյուծ
Բ. առյուծ, կով, հավ, ձի, կատու
Գ. ձի, առյուծ, կով, հավ, կատու
Դ. հավ, կատու, ձի, առյուծ, կով
Ե. կատու, կով, առյուծ, ձի, հավ- կատու-մլավոց կով-բառաչ, առյուծ-մռնչոց, ձի-վրնջոց, հավ-կչկչոց։

Ո՞վ է միավորում հայտնի հեքիաթների հերոսներին:
Անբան Հուռի, Ձախորդ Փանոս, Քաջ Նազար,
Կիկոս, Կացին ախպեր
Ա. Ղազարոս Աղայան
Բ. Գրիմ եղբայրներ
Գ. Հովհաննես Թումանյան
Դ. Հանս Քրիստիան Անդերսեն
Ե. Ալեքսանդր Պուշկին

Երեխաները դասարանում խաղ էին խաղում: Յուրաքանչյուրը պետք է մի
առարկա ցույց տար՝ ըստ խաղի որոշակի կանոնի: Տաթևիկը ցույց տվեց
տետրը, Դավիթը՝ դասագիրքը, Պետրոսը՝ պայուսակը, Կարինեն՝ կավիճը:
Ի՞նչ ցույց տվեց Սարգիսը:
Ա. ռետին
Բ. քանոն
Գ. սրիչ
Դ. մատիտ
Ե. գրիչ

Ածականի համեմատության աստիճանները

Ածականի համեմատության աստիճանները քերականական կարգ է, որով արտահայտվում է որակական ածականի ցույց տված հատկության չափը, աստիճանը: Ածականն ունի համեմատության երեք աստիճան՝ դրական, բաղդատական ու գերադրական։

Դրական աստիճանն ածականի ուղիղ ձևն է և ցույց է տալիս առարկայի հատկությունը առանց այլ առարկաների նույն հատկության հետ համեմատելու: Օրինակ` գեղեցիկ պատկեր, նուրբ գործվածք, կարճ ճանապարհ և այլն:
Բաղդատական աստիճանը ցույց է տալիս առարկայի տվյալ հատկության առավել կամ պակաս լինելը այլ առարկայի նույն հատկության համեմատությամբ:
Ածականի բաղդատական աստիճանը կազմվում է
ա) ածականի դրական աստիճանին ավելանալով ավելի բառը, օրինակ`ավելի գեղեցիկ, ավելի նուրբ, ավելի կարճ:
բ)ածականի դրական աստիճանին ավելանալով նվազ կամ պակաս բառերը, օրինակ` պակաս կարճ, պակաս գեղեցիկ և այլն:

Ածականի գերադրական աստիճանը ցույց է տալիս առարկայի տվյալ հատկանիշի գերազանցությունը ուրիշ առարկաների նույն հատկանիշից:
Գերադրական աստիճանը կազմվում է տարբեր կերպ՝
ամենա— նախածանցով (օրինակ` ամենակարճ, ամենագեղեցիկ)
—ագույն վերջածանցով (օրինակ` լավագույն, գեղեցկագույն)
ամենից
բառով (օրինակ` ամենից լավ, ամենից գեղեցիկ):
Ուշադրություն:
Ոչ բոլոր ածականներից կարելի է կազմել գերադրական աստիճան  -ագույն վերջածանցով:
Մի շարք որակական ածականներ չունեն համեմատության աստիճաններ: Դրանք են` ամայի, ամուրի, ամուլ, ստերջ, անոթի, արու, էգ, փակ, բաց, զույգ, կաղ, կույր, համր, խուլ, ձրի, հղի, բոբիկ, ճաղատ, մերկ, տկլոր, վերջին, նախկին:

Առաջադրանքներ:
1.Կազմել տրված ածականների բաղդատական և գերադրական աստիճանները:
Խոշոր-ագույն
բարձր-ամենա
նոր-ագույն
ազնիվ-ագույն
գեղեցիկ-ամենա
հին-ագույն
քաջ-ամենաքաջ
խոր-ամենա
ուժեղ-ագույն
խելացի-ամենա
2. Բառաշարքում ընդգծել գերադրական աստիճանով ածականները:
Միագույն, խստագույն, ամենախոշոր, մանուշակագույն, ամենաթույլ, փոքրագույն, բոցագույն, ամենափրկիչ, ամենալավ, մշուշագույն,  ամենազգաց,  կարևորագույն, հզորագույն, արևագույն, բարձրագույն, ամենանուրբ, դժվարագույն:

Գործնական աշխատանք

Ածական

1.Տրված գոյականները ածանցների օգնությամբ դարձրու ածականներ:
Աղմուկ-աղմկոտ, պատկեր-պատկերավոր, հմայք-հմայիչ, յուղ-յուղոտ, գիշեր-գիշերային, ցավ-ցավալի, ձև-ձևավոր, գովք-գովելի, շող-շողուն, հույզ-հուզիչ, վաստակ-վաստակավոր, հրապույր-հրապուրիչ, ժպիտ-ժպտուն, գույն-գունավոր:

2. Առաջին և երկրորդ շարքերի համապատասխան արմատներով կազմիր 6 բարդ ածական:
ա. հաստ, թանկ, խիստ, սաղարթ, առատ, հորդ
բ.  պահանջ, խիտ, ձեռն, գին, բուն, առատ:

հաստաբուն, թանկագին, խստապահանջ, սաղարտախիտ, առատաձեռն, հորդառատ

ա. աստղ, փուշ, շեկ, քաղցր, արագ, գիրկ
բ.  համ, հեր, վազք, տերև, զարդ, բաց:

աստղազարդ, փշատերև, շիկահեր, քաղցրահամ, արագավազ, գրկաբաց

3. Առաջին շարքի ածականների հականիշները գտիր երկրորդ շարքում:
ա. երկչոտ, խոր, հարազատ, զուլալ, շնորհալի, ցնծուն, միամիտ
բ.  օտար, ծանծաղ, աներկյուղ, ապաշնորհ, խորամանկ, պղտոր, տրտում:

երկչոտ-աներկյուղ, խոր-ծանծաղ, հարազատ-օտար, զուլալ-պղտոր, շնորհալի-ապաշնորհ, ցնծուն-տրտում

4.Բառախմբում առանձնացրու հոմանիշ ածականների 5 եռյակ:

Հռչակավոր, աժդահա, դաժան, պարծենկոտ, հզոր, անողոք, մեծամիտ, վիթխարի, զորեղ, անվանի, անգութ, նշանավոր, գոռոզ, հուժկու, հսկա:

Հռչակավոր-անվանի-նշանավոր, աժդահա-վիթխարի-հսկա, դաժան-անողոք-անգութ, պարծենկոտ-մեծամիտ-գոռոզ, հզոր-զորեղ-հուժկու

5. Տրված առածներում կետերի փոխարեն տեղադրիր հականիշ ածականները:

Անճոռնի ճուտիկը սիրուն կարապ կդառնա: (սիրուն, անճոռնի)
Ասելը հեշտ է, անելն է դժվար : (հեշտ, դժվար)
Լավ կտորից վատ վերարկու չես կարի: (լավ, վատ)
Ժլատի փորը դատարկ, գրպանը՝ լիքը : (լիքը, դատարկ)
Չքավորի գրպանը դատարկ ՝, սիրտը՝ լիքը: (լիքը, դատարկ)

Ածականի տեսակները

1.Կազմիր կապակցություններ՝ փակագծերի մեջ առնված գոյականներից կազմելով հարաբերական ածականներ:
Երկաթե դարպաս, մետաքսիա թաշկինակ, լեռան գոտի, ծովային կենդանի, որդիական սեր, աշակերտական պայուսակ, դպրոցական հասակ, զինվորական ջոկատ, գյուղական կյանք, օդային ուղիներ, մարմարյա սյուն, բյուրեղական արցունք, հերոսական արարք, ջրային կենդանի:

2.Ընդգծված սեռական հոլովով գոյականները փոխարինիր այդ գոյականներից կազմված հարաբերական ածականներով:
Ցանկապատի երկաթյա ճաղերը ներկված էին սև գույնով: Լուսիկը լեռնային ծաղիկների մի փունջ էր բերել իր հետ: Օտար երկրներում թափառելով՝ Արմենակը միշտ հորական տան կարոտն էր քաշում: Գյուղական համայնքը իր միջոցներով վերանորոգում է դաշտային ճանապարհները: Փչում էր գիշերային զով քամին: Հեռվից լսվում էր հովվային սրնգի ձայնը: Այստեղից սկսվում է անտառային գոտին: Գյուղի կենտրոնում բարձրանում են կառուցվող դպրոցական շենքի քարե պատերը:

3.Տրված բառերում ընդգծել ածականակերտ նախածանցներն ու վերջածանցները:
Զոր-եղ, բաղձ-ալի, դժ-կամ, բյու-րավոր, նազ-ելի, երևան-յան, համ-եղ, ան-ձև, ան-մերժելի, գարնան-ային, խոր-ին, վախ-կոտ, հ-րե, լռ-ին, բուր-ավետ, կեղ-տոտ, կարմր-ավուն, հնար-ովի, եռանդ-ուն, ոսկ-յա, խոհ-ուն, գեղ-անի, նկարչ-ական, ապ-արդյուն, չ-խոսկան, փոքր-իկ, դժբ-ախտ, մայր-ենի, կատաղ-ի, ան-կենդան, ողբալ-ի, հակա-դիր, շահա-վետ, ժայռ-եղեն, ան-կոչ, հուզ-իչ, ահա-գին, մեծա-գույն, ապ-երախտ:

4.Տրված ածականները ըստ հոմանիշության բաժանի՛ր չորս խմբի: 
Խոշոր, երկերեսանի, առատ, մեծահռչակ, կեղծավոր, պտղաբեր, երեսպաշտ, վիթխարի, արգավանդ, նշանավոր, շողոքորթ, հանրածանոթ, ահռելի, մեծ, բեղուն, երևելի, ականավոր, բերրի, աժդահա, բարեբեր, հանրաճանաչ, հսկա, անվանի: 

Խոշոր-վիթխարի, ահռելի, մեծ, աժդահա, հսկա

Երկերեսանի-կեղծավոր, երեսպաշտ, շողոքորթ

Առատ-մրգատու, բերրի, բեղուն, բարեբեր, արգավանդ

Մեծահռչակ—նշանավոր, հանրածանոթ, երևեի, ականավոր, հանրաճանաչ անվանի

Հայկական ամանոր

Հայերն այդ տոնը նշում են անհիշելի ժամանակներից սկսած։ Մեր հները Ամանորն անվանել են նաև այլ անուններով. Նավասարդ, Տարեմուտ, Տարեգլուխ, Կաղանդ, Լոլե, Նոր տարի։ Հազարամյակների ընթացքում տոնը նշելու ժամանակը փոփոխվել, հետ ու առաջ է ընկել։ Խոր անցյալում հայոց նախնիները Ամանորը տոնել են գարնան զարթոնքին Արեգ ամսին մարտի 21-ի գիշերահավասարի օրը։ Դա պատահական ընտրություն չէր. հայը նոր տարվա հաջողությունն ու բերքառատ լինելը կապել է գարնան զարթոնքի հետ, հնագույն ժամանակներից արեգակնատենչիկ կոչվող հայերն Ամանորը նշել են հենց Արեգ ամսի Արեգ օրը։ Ամենևին էլ զարմանալի չէ, որ հայկական տոմարով բոլոր ամիսների առաջին օրը կոչվում էր Արեգ։ 17-րդ դարի տաղասաց Դավիթ Սալաձորցին գրել է։ Այ ժամանակ նշել են ուրիշ կեր և ուրիշ օր, բայց հիմ ժա նշվում է սովորական կերպով։ Դեկտեմբերի 31-ին հունվարի մեկի լույս առավոտյանը, նշվում է նոր տարին, իսկ հունվարի 6-ին նշվում է Հիսուս քրիստոսը տարեդարձը։

Հացի խորհրդանիշը

Մեր նախնիների համար հացը նաև Ամանորի խորհրդանիշ է համարվել: Տարբեր նահանգներում հացի հետ կապված տարբեր ավանդույթներ կային:
Բարձր Հայքում ճերմակ ցորենի հաց էին թխում, կեսը ուտում էին հին տարում, մյուս կեսը` Նոր տարում, կարծես խնդրելով հայոց աստվածներին, որ Նոր տարին հին տարվա պես հացառատ լինի:
Աղձնիքում Նոր տարվա ուտելիքներով ծանրաբեռնված սեղանի վրա մի քանի բուռ հացԱմանորյա հայկական մաղթանքներահատիկով փոքրիկ բլուր էին պատրաստում և ասում.
-Հիմա Անահիտ աստվածուհին կգա, կշնորհավորի  Նոր տարին, մի պատառ հաց կվերցնի  և գալիք տարում ցորենի բլուրներով կվարձատրի մեր արդար աշխատանքը:
Տուրուբերանում Նոր տարվա սահմանագլխին թոնիր էին վառում և թարմ լավաշի բույրով լցնում  տունը:
Վասպուրականում Նոր տարվա նախօրյակին գինու բոլոր կարասների ու տիկերի բերանները փակում էին, կարծելով, թե հայոց Ամանորի պատանի աստվածը կարող է գինի խմել, հարբել և մոլորվել: Բայց նկատի առնելով, որ Ամանորը երկար ճամփա է անցել և կարող է քաղցած լինել, նրա համար կարասների և տիկերի բերաններին մեկական կտոր թարմ հաց էին դնում:
Ծոփքում ցորենը աղանձ էին անում, մի մասը ուտում էին, մի մասը լցնում գետը կամ առուն` նվիրելով անձրևի աստծուն` գալիք տարին ցորենաբեր լինելու համար:
Կորճայքում տան գլխավորը չորեքթաթ շրջում էր սենյակի մեջ և Նոր տարվա համար թխված լավաշից կտորներ էր տալիս տան անդամներին, դրանով կարծես ասել էր ուզում , որ Նոր տարուն աստվածները հաց կտան նրան, ով մեջքը ծռած կաշխատի օրնիբուն:

Ամանորյա մաղթանքներ

Այս տարի թող լինի խաղաության սիրո և բարի տարի։ Թող միայնակ մարդիկ միանան իրենց երկրորդ կեսին, ով չար է թող բարիանա, ով ապրում է լարված վիճակում, թող ապրի խաղաղ, ով անգործ, թող այս տար սկսի աշխատել։ Այս տարի շա կուզենամ որ բոլորի ցանկությունները կատարվի, նաև իմը։ Շատ կուզեմ որ այս տարի մեր կիսատ թողնված բաները լրացնենք։ Շատ կուզեմ որ այս տարի շատ լավ տարի լինի։ Իդեպ նշեմ,որ այս տարի, նապաստակի տարի է։

Ածականի կազմություն

Ըստ կազմության՝ ածականները լինում են՝

պարզ՝ լավ, վատ, բարձր, նոր

բաղադրյալ, որոնք իրենց հերթին լինում են՝

ածանցավոր՝  անշնորհք, կարմրավուն, արծաթե,

բարդ՝ լայնարձակ, եռագլուխ, նորանոր,

բարդ ածանցավոր՝ հարթավայրային, հրացանավոր, գյուղատնտեսական։

Ածական կազմող ածանցները կոչվում են ածականակերտ ածանցներ։ Դրանք են՝
նախածանցներ՝
ամենա- ամենամեծ, ամենածանր, ամենափոքր
ան-անգութ անտեր, անխելք
ապ-ապաշնորհ ապարդյուն, ապաբախտ
բաց-բացարձակ բացակա, բացահայտ
գեր-գերբնական, գերանդի
դժ-դժգոհ
ընդ-ընդարձակ
հակա-հակադիր
համա-համադաս
տ-տգետ
չ-չտես

վերջածանցներ
-ագին-ահագին
-ագույն-մեծագույն
-ալի-հրաշալի
-ածո-գտածո
-ական-գյուղական
-ային-տնային
-ան-կծան
-անի-լեզվանի
-ավետ-հոտավետ
-ավոր-գունավոր
-ատ-գունատ
-ացի-խելացի
-ե-ոսկե
-ելի-սիրելի
-եղ-զորեղ
-ենի-հայրենի
-ի-կատաղի
-իչ- գրավիչ
-իկ-փոքրիկ
-լիկ-պստլիկ
-կան-խռովկան
-կոտ-նեղացկոտ
-յա-փայտյա
-ովի-ծալովի
-ոտ-ժանգոտ
-ուն-փխրուն

Առաջադրանքներ:
1. Վերը նշված ածանցավոր ածականների շարքին ավելացրու ևս երկուական ածական:

2.Յուրաքանչյուր բառաշարքում ընդգծել 5 պարզ ածական.
ա. կլոր, ալեկոծ, կույր, աղվես, աներ, մերկ, անգործ, կարճլիկ, կաղ, տկլոր
բ. համերաշխ, բոբիկ, քաջ, անայլայլ, անուրջ, հզոր, երկար, կարճ, անարգ, անվախ
գ. սև, գաթա, խրոխտ, բոլոր, նեղ, հաստ, դաշտ, նոսր, կորովի, ճահճապատ
դ. զվարթ, գավաթ, գմբեթ, արագ, դրոշ, մեղմ, լուրջ, ծանր, ուժեղ, դիտմամբ

3.Յուրաքանչյուր բառաշարքում ընդգծել 5 բարդ ածական.
ա. քարաշեն, սկզբնապես, լիտրանոց, բրոնզաձույլ, ձյունաթույր, հանդարտ, մեծամեծ, թափուր, քաջարի, ճերմակ
բ. խուճուճ, ալեզարդ, հեռաձիգ, հավասար, կապտականաչ, ձվաձև, կիսախուփ, դժբախտ, երիտասարդական
գ. սրճագույն, շեղակի, դանդաղաշարժ, երկթերթ, առհավետ, սրաքիթ, համընթաց, ստահակ, հավերժ, պատրաստ:

4. Յուրաքանչյուր բառաշարքում ընդգծել 5 ածանցավոր ածական.
ա. թավշյա, քնքուշ, աշակերտական, դժվար, տգեղ, ողորկ, դիպուկ, շքեղ, քաղցր, օտար
բ. ահագին, նիհար, ամենամեծ, վստահ, դժգոհ, հարմար, հարադիր, բարի, գեղեցիկ, լիուլի
գ. դեղին, մթին, պակաս, լավագույն, դժբախտ, կապույտ, անվախ, կոպիտ, դարավոր, վարար
դ. ամենախիզախ, վարարուն, ուրախ, նազելի, ծարավ, հզորագույն, պղտոր, վճիտ, գունատ, գիտակից

5.Կապակցության իմաստն արտահայտիր ածականով.
ճահիճներով պատված-ճահճապատ
մանրէներ ծնող-մանրածին
միայնակ ապրող-մեկուսացած
մեգով պատված-մեգապատ
անուշ բուրող-անուշաբույր
թախծոտ դեմքով-թախծադեմ
միրգ տվող-մրգատու
նոր տնկած-նորատունկ
շահույթ բերող-շահաբեր
շեկ մազերով-շիկահեր
շատ շնորհներ ունեցող-ապաշնորհ
ոսկուց ձուլված-ոսկեձուլ

Ածական անուն

Ածական անուն կամ ածական են կոչվում առարկայի հատկություն կամ վերաբերություն ցույց տվող բառերը: Ածականները պատասխանում են ինչպիսի՞, որպիսի՞, ո՞ր հարցերին:
Ածականները չեն հոլովվում, բայց եթե խոսքի մեջ հանդես են գալիս գոյականաբար, կարող են հոլովվել եզակի և հոգնակի թվով: Օրինակ Սպիտակը մաքրության խորհրդանիշն է: Ես խաղում եմ սպիտակներով:
Բայց կան բառեր, որոնք հավասարապես կարող են հանդես գալ և՛ իբրև գոյական, և՛ իբրև ածական:
Օրինակ աղքատ, բարեկամ, խենթ, դավաճան, խավար, ծերունի, հիվանդ, հարևան, հարազատ, հարուստ, գող, որբ, սուտասան, սուրբ, դպրոցական, զինվորական կտրիճ և այլն:

Առաջադրանքներ:
1. Կազմի՛ր բառակապակցություններ` ա շարքի բառերի հետ գործածելով գոյականներ, բ շարքի գոյականների հետ գործածելով ածականներ:
ա) մարմարյա, մրգատու, շքեղ, բերրի, կեղծ, անարատ:
բ) զգեստ, վերաբերմունք, լռություն, միտք, կյանք:

Մարմարյա սրահ, մրգատու պտուղ, շքեղ հյուրանոց, բերրի հող, կեղծ անձնագիր, անարատ աղջիկ։

Կեղտոտ զգեստ, Վատ վերաբերմունք, երկարատև լռություն, խելացի միտք, կարճատև կյանք։

2. Նախադասությունների մեջ տրված բառերը գործածի՛ր մի դեպքում որպես գոյական, մյուս դեպքում որպես ածական: Ապստամբ, խավար, դպրոցական, հարուստ, դավաճան, կենդանի:

1)Ընկերս ապստամբ բնավորություն ունի։

Ապստամբ բառը ինձ շատ է հետաքրքրել։

2)Այնքան շոք է, ոնցվոր խավարի մեջ լինենք։

Խավար երկնքում ենք ապրում։

3)Ես հագնվեցի դպրոցակա շորերով։

դպրոցականներ կան, որ այնքան ծույլ են, ոնցվոր նորածին երեխա լինեն։

4) Շատ հարուստ մարդկ կան, որ շատ ինքնահավան են, կան նաև նոռմալ մարդկանց պես ապրող հարուստներ։

3. Տրված զույգ բառերից կազմի՛ր ածականներ:
Առյուծ և սիրտ, տերև և փուշ, երանգ և երփն, ձայն և վիշապ, թույր և ձյուն, սուր և ծայր, դատարկ և գլուխ, շեկ և հեր, գունդ և ձև, փրփուր և բաշ, միշտ և ժպիտ, ձյուն և փրփուր:

Սրտառյուծ
Փշատերև
Երփներանգ
Վիշապաձայն
ձնաթույր
սուր ծայր
Դատարկագլուխ
Շիկահեր
Գնդաձև
փրփրաբաշ
մշտաժպիտ
փրփրաձյուն


07.12

Գրիր տրված բառերի նույնարմատ հականիշ ածականները:

Անխռով-խռովան
գեղեցիկ-տգեղ
բարձրակարգ-ցածրակարգ
խոտոր-ուղիղ
երերուն-աներերուն
տարակուսելի-անտարակուսելի
արտաքուստ-ներքուստ
անզարդ-զարդարված
ամոթխած-անամոթ
աղմկոտ-անաղմուկ
արատավոր-անարատ
քաղցրահամ-դառնահամ
ընչատեր-աղքատ
թեթևաբարո-ծանրաբարո
ժպտադեմ-թթվադեմ
բարեգութ-անգութ
արդարացի-անարդար
վսեմաշուք-անածնիվ
լավագույն-վատագույն
նորագույն-հնագույն

4. Բառաշարքերում ընդգծիր 5 ածական:
1.Անգղ, ցածր, վատ, ավարտ, ծանր, ավազան, մանուշակագույն, գրտնակ, գոտի, ագահ:
2.Առասպել, կաղ, ամայի, գորգ, ամբոխ, աշխույժ, անիվ, մեծագույն, աղմկոտ, գետին:
3. Երգեցիկ,  ամփոփում, արդարադատ,  ազգանուն, հպարտ, բազմություն, անկախ, հոգնակի, վազք, ընկերություն:

Գործնական աշխատանք

1.Հարցական դերանունները փոխարինի՛ր համապատասխան հոլովով դրված գոյականներով:

Ո՞վ, ի՞նչը եկավ:

Տղան եկավ։
Ամառը եկավ։

Ո՞ւմ, ինչի՞  պայուսակը:

Ընկերոջս պայուսակը պայուսակը։
գործիքների պաայուսակ։

Մոտենալ ո՞ւմ, ինչի՞ն :

Մոտենալ ընկերոջը։
Մոտենալ մեքնային։

Հեռանալ ումի՞ց, ինչի՞ց

Հեռանալ ընկերոջից։
Հեռանալ դպրոցից։

Հիանալ ումո՞վ, ինչո՞վ:

Հիանալ գեղեցկությունով։
Հիանալ աղջկանով

2. Կազմիր տրված գոյականների սեռական հոլովը և նշիր, թե որ հոլովմանն է պատկանում:

Սենյակ, տուն, քաղաք, այգի, օր, գեղեցկություն, լեռ, քույր, դուռ, փողոց, բեռ, գիրք, ամիս, լուսամուտ, ձյուն, ընկեր, ուսում, աշուն, գրիչ, շուն, ձուկ, բարդի, խաղող, զարգացում, դիմում, խնձորենի, րոպե, շաբաթ, ապակի, սար, պապ,  մասրենի, մորեղբայր, գդալ, սյուն, ձի, երեկ,  երեկո,  խաղաղություն:

Սենյակ-ի

տուն-տան,

քաղաք-ի

այգի-ու

օր-վա

գեղեցկություն-ան

Լեռ-ան

քույր-ոջ

դուռ-ան

փողոց-ի

բեռ-ան

գիրք-ի

ամիս-վա

լուսամուտ-ի

ձյուն-ան

ընկեր-ոջ

ուսում-ան

աշուն-ան

գրիչ-ի

շուն-ան

ձուկ-ան

բարդի-ի

խաղող-ի

զարգացում-ան

դիմում-ի

խնձորենի-ու

րոպե-ի

շաբաթ-վա

ապակի-ու

սար-ի

պապ-ի

մասրենի-ու

մորեղբայր-բոր

գդալ-ի

սյուն-ան

ձի-ու

երեկ-վա

 երեկո-յան 

խաղաղություն-ան

Օրինակ`  սենյակ-սենյակի, ի հոլովման 

3.Տեքստից դուրս գրիր գոյականները և նշիր հոլովն ու հոլովման տեսակը:

Մեր կապիկը մի աֆրիկացուց էինք ձեռք բերել, որը վառ անհատականությամբ ու յուրահատուկ հումորով օժտված մի էակ էր: Ամեն օր նրան դուրս էինք տանում ու կապում ծառին: Առաջին երկու օրը խելոք նստում էր տան մուտքի մոտ, ու նրա կողքով չընդհատվող հոսանքով անցնում էին որսորդները, մեզ սննդամթերք բերող պառավ կանայք, խումբ-խումբ վազում էին խխունջներ ու միջատներ բերող փոքրիկ տղաներ: Մենք ենթադրում էինք, որ այդ անդադար շարժումը կզվարճացնի ու կհետաքրքրի կապիկին: Այդպես էլ եղավ: Նա շատ շուտ գլխի ընկավ, որ պարանի երկարությունն իրեն թույլ է տալիս թաքնվել բակի դռնակի մոտ, և օգտվեց դրանից: Հենց որ ոչինչ չկասկածող մի աֆրիկացի բակ էր մտնում, կապիկն իսկույն դուրս էր ցատկում դարանից ու բռնում խեղճի ոտքը: Հետն էլ այնքան սոսկալի ճղճղոց էր գցում, որին նույնիսկ ամենապինդ նյարդերն ունեցող մարդը չէր դիմանում:

կապիկ-ուղղական հոլով

Աֆրիկացուց-բացառական հոլով

ձեռք-ուղղական հոլով

հումորով-գործիական հոլով

օր-ուղղական հոլով

ծառին-ներգոյական հոլով

օր-ուղղական հոլով

տան մուտքի-տրական հոլով

հոսանքով-գործիական հոլով

որսորդները-ուղղական հոլով

սննդամթերք-ուղղական հոլով

պառավ կանայք-ուղղական հոլով

խունջներ-ուղական հոլով

միջատներ-ուղղական

տղաներ-ուղղական

պարանի-սեռական հոլով

դռնակի-սեռական հոլով

բակի-սեռական հոլով

աֆրիկացի-ուղղական հոլով

բակ-ուղղական հոլով

կապիկն-ուղական հոլով

խեղճի-սեռական հոլով

ոտքը-ուղղական հոլով

մարդը-ուղղական հոլով

Օրինակ՝ կապիկը- ուղղական հոլով. ի հոլովում 

Գործնական աշխատանք

1. Որոշիր ընդգծված գոյականների հոլովը:

Ասում են, թե հենց մի փշուր հաց է գետնին ընկնում, երկնքից մեզ համար անտեսանելի հրեշտակ է իջնում և կանգնում հացի փշուրի վրա, որպեսզի այն ոտնատակ չընկնի, չպղծվի: Այնպես որ, իմացեք՝ գետնին ընկած բոլոր փշուրների վրա մի-մի հրեշտակ է կանգնած: Քանի որ դա շատ դժվար է և հոգնեցուցիչ, մարդիկ պետք է հրեշտակներին օգնության շտապեն,  հացը գետնից վերցնեն ու մի բարձր տեղ դնեն:

Հացը գետնին գցելը մեղք է ,քանի որ այն թոնիր է մտել, կրակով  մաքրվել, սրբացել:

2.Ընդգծե՛ք ուղղական հոլովի 5 ձև։

ա. Տիկին, հատակին, մարտին, գետին, կաղին, ջրվեժին, բաժին, խուրջին, հաղարջին

բ. Թղթակից,  կողակից, դաշնակից, ծուղակից, խոսակից, ուղեկից, խոյակից, կղզյակից

գ. Կորով, գորով, նավով, կավով, ժողով, տողով, տաղով, մաղով, կողով, հոլով

դ. Այգում, ոռոգում, շենքում, խաղում, հակազդում, փլուզում, երկնքում, անկում, շտկում, որջում

2. Ընդգծե՛ք սեռական հոլովի 5 ձև։

ա. Օրվա, տեսքով, գիշերվանից, շարժմամբ, կրակի, այգուց, որդու, քրոջ, Հակոբենց, անտառի մեջ

3.  Ընդգծե՛ք տրական հոլովի 5 ձև։

Տիկին,  ձորին ,  արձանին, հոգին, գերանդին, հացին,  գրին,  բանալին,   սարին

4. Ընդգծե՛ք բացառական հոլովի 5 ձև։

ա. Որդուց, վահանով, այգուց, հարթակում, գնդակից, գավիթների, գումարման, անտառից, Վահանենց, փաստից

բ. Հոգուց, ուղուց, սպիտակուց, էգուց, գոտուց, նեղուց, այտուց, ոզնուց, դեղնուց, ապակուց

4. Ընդգծե՛ք գործիական հոլովի 5 ձև։

 Հրով, եզրում, սանրով, պարկեր, պանրով, խաղողի, սայրով, պատին, թեյով, կարագից

5. Ընդգծե՛ք ներգոյական հոլովի 5 ձև։

Կրակում, լիտրով, խոսքում, կողքից, հարկում, վարկեր, կերպարում, երեսին, կարգում, կապանցի

6. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծե՛ք ճիշտը

ա. Տղամարդիկ (կանանցում, կանանց մեջ) ամենից ավելի գնահատում են նվիրումը և հավատարմությունը։

բ. Այսօր մեր (փողոցով, փողոցովն) անցնելիս քիչ էր մնում մեքենայի բախվեի։

գ. <<Տեսնես օրերից մի օր (Աստված, Աստվածը) կպատժի՞ այդ ավազակներին>>, — մրմնջում էր ծերունին։

դ. —(Զգուշություն, զգուշությունը) լավ բան է, — ինձ միշտ խրատում էր պապս։

ե. Քիչ հետո գնալու ենք քաղաքի (կենտրոնը, կենտրոն):

զ. Ես հիմնարկի բոլոր ( տիկնանց, տիկնանցը) կզգուշացնեմ, որ միջոցառմանը մասնակցելու են միայն տղամարդիկ։

Հոլովման տեսակները

Գոյականի սեռական հոլովը կազմելիս բառերը փոփոխվում են տարբեր ձևերով: Ըստ
դրանց՝ առանձնացվում են տարբեր հոլովումներ։ Ժամանակակից հայերենում կա
ութ հոլովում՝ -ի, -ու, -վա, -ան, -ոջ, -ց, -ա-, -ո-։ Հոլովումները լինում են արտաքին և
ներքին։ Արտաքին հոլովման ժամանակ հոլովական մասնիկն ավելանում է բառի վերջից, իսկ
ներքին հոլովման ժամանակ փոփոխությունը կատարվում է բառի ներսում։ Արտաքին են
-ի, -ու, -վա, -ան, -ոջ, -ց հոլովումները, իսկ -ա-, -ո- հոլովումները ներքին են։

Արտաքին հոլովումներ
Ի հոլովմանը պատկանող բառերի թիվը շատ մեծ է՝ գրքի, դպրոցի, նկարի,
բառի և այլն։ Բոլոր գոյականների հոգնակիի ձևերը նույնպես հոլովվում են -ի-ով, բացի -ց հոլովմանը պատկանող բառերից, օրինակ՝ գառան, բայց գառների, քրոջ-քույրերի, տարվա-տարիների, իսկ Վարդանանք-Վարդանանց: Գոյականի հոլովումը որոշվում է ըստ եզակի սեռական հոլովի։
Ու հոլովմանը պատկանում է ի-ով ավարտվող բառերի մեծ մասը (օրինակ՝
հոգի-հոգու, գինի-գինու), հետևյալ բառերը՝ ամուսին, անկողին, Աստված,
մարդ;
Վա հոլովմանը պատկանում է ժամանակ ցույց տվող գոյականների մի մասը,
օրինակ՝ գիշեր-գիշերվա, օր-օրվա, ամիս-ամսվա, շաբաթ-շաբաթվա և այլն։
Սակայն ժամանակ ցույց տվող մի շարք բառեր այս հոլովմանը չեն պատկանում՝
րոպե, դար, վայրկյան, երեկո բառերը, ամսանունները և այլն։ Շաբաթ բառը
հոլովվում է վա-ով, եթե արտահայտում է ամբողջ շաբաթվա՝ 7 օրվա իմաստ, այլ
ոչ թե շաբաթ օրվա։
ԱՆ հոլովմանը պատկանում է գրաբարում -ն վերջնահնչյունն ունեցած բառերի
մի մասը՝ մուկ- մկան, դուռ- դռան, լեռ-լեռան, թոռ-թոռան, բեռ-բեռան, ծոռ-ծոռան, եզ-եզան, գառ-գառան, նուռ-նռան և այլն, ինչպես նաև -ում վերջածանցով կազմված բառերը, օրինակ՝ գրավում-գրավման, ուսում-ուսման, մոտեցում-մոտեցման։ Այս հոլովմամբ են հոլովվում նաև մանուկ (եթե
անձնանուն չէ), գարուն, աշուն, ամառ, ձմեռ բառերը՝ գարնան, աշնան, ամռան,
ձմռան, թեև գործածական են նաև ամառվա և ձմեռվա ձևերը։
Ոջ հոլովման պատկանում են անձ ցույց տվող մի քանի բառեր՝ ընկեր-ընկերոջ, քույր-քրոջ,
կին-կնոջ, տեր-տիրոջ, սկեսուր-սկեսրոջ, աներ-աներոջ և այլն։ Սրանց մի մասը կարող է հոլովվել նաև -ի-ով։
Ց հոլովման պատկանում են -անք, -ենք, -ոնք, -ունք ածանցներով կազմված
այն բառերը, որոնք տոհմ, ազգակցություն, գերդաստան են ցույց տալիս, ինչպես՝
Սահակենք-Սահակենց, Վարդանանք-Վարդանանց, մերոնք-մերոնց, Վեդունք-
Վեդունց և այլն։ Այսպես են հոլովվում նաև մարդիկ, կանայք և տիկնայք հոգ-
նակիները՝ մարդկանց, կանանց, տիկնանց։

Ներքին հոլովումներ
Ո հոլովման պատկանում են հայր-հոր, մայր-մոր, եղբայր-եղբոր և նրանցով կազմված այն
բառերը, որոնցում նրանք վերջին բաղադրիչ են (օրինակ՝ հորեղբայր, նախա-
հայր)։ Այս հոլովումը ներքին է, որովհետև փոփոխությունը կատարվում է բառի
ներսում։
Ա հոլովման պատկանում են -ություն վերջածանցով կազմված բառերը
(օրինակ՝ մեծություն-մեծության, ընկերության, գեղեցկության), ինչպես նաև տուն,
շուն, սյուն, ձյուն, արյուն, անկյուն, անուն բառերը։ Անկյուն բառը հիմնականում
այսպես է հոլովվում, երբ երկրաչափական հասկացություն է (օրինակ՝ Որոշել
տրված սուր անկյան աստիճանը), իսկ մյուս դեպքերում սովորաբար հոլովվում է
ի-ով (օրինակ՝ Սենյակի անկյունի մոտ կախված նկարը գեղեցիկ էր)։ Հոլովման
ժամանակ անուն բառում կատարվում է ու-վ հնչյունափոխություն՝ անուն-
անվան։
Այլաձև հոլովում։ Ընդհանուր հոլովումից շեղվում են մի քանի բառեր, որոնք
ունեն այլաձև հոլովում՝ աղջիկ-աղջկա (-ա արտաքին հոլովում), սեր-սիրո (-ո
արտաքին հոլովում), մահ-մահվան (-վան արտաքին հոլովում), դուստր-դստեր,
կայսր-կայսեր (-ե ներքին հոլովում)։ Դուստր և կայսր բառերը կարող են հոլովվել
նաև -ի-ով։ Սրանցից բացի՝ կան նաև այլ ձևեր, որոնք, սակայն, հնացած են և գործածվում են միայն որոշ կապակցություններում, ինչպես՝ հուսո, լուսո, սգո, պատվո (-ո արտաքին),
ծննդյան, հանգստյան, գալստյան, կորստյան (-յան հոլովում)։ Սովորաբար այս
բառերը հոլովվում են ի-ով։

Առաջադրանքներ:

Արտաքին հոլովում
1. Բառաշարքում ընդգծիր ի հոլովման պատականող 6 բառ:
Երեկո, մորաքույր, ամառ, մեղու, տղա, մարդ, վարձ, ձու, ընկեր, ուսուցիչ:
2. Բառաշարքում ընդգծիր ու հոլովման պատկանող 6 բառ:
Կսկիծ, ամուսին, տատ, ուռենի, ականջօղ, տղամարդ, թագուհի, պապ, ոսկի, քեռի:
3.Բառաշարքում ընդգծիր վա հոլովման պատկանող 6 բառ:
Ուրբաթ, տարի, ժամ, գագաթ, գիշեր, րոպե, ամիս, դար, օր, ցերեկ:
4.Բառաշարքում ընդգծիր ան հոլովման պատկանող 6 բառ:
Ընդմիջում, ձնաբուք, սառցալեռ, հուշասյուն, ամառ, բեռ, ազգանուն, նուռ, տեսանկյուն, գարուն:
5.Բառաշարքում ընդգծիր ոջ հոլովման պատկանող 6 բառ:
Բաժնետեր, տերտեր, տիկին, որդի, հարսնաքույր, լապտեր, դասընկեր, դուստր, տեր, կին:

Ներքին հոլովում
1.Բառաշարքում ընդգծիր ա հոլովման պատկանող 6 բառ:
Եռանկյուն, շարժում, ձյուն, թոնրատուն, ձուկ, շուն, թերություն, կորյուն, արյուն, հանգիստ:
2.Բառաշարքում ընդգծիր ո հոլովման պատկանող 6 բառ:
Բուժքույր, հայր, տիրամայր, խաղընկեր, մորեղբայր, վանահայր, քույր, եղբայր, սկեսրայր, նախահայր:

Գրքից առաջադրանք

130. Բացատրի´ր հոգնակի թվով դրված հավաքական գոյականները և դրանցով նախադասություններ կազմի´ր:

Օրինակ`

Հոտեր- ոչխարների խմբեր:

Ժողովուրդներ, բանակներ, դասարաններ,երամներ:

Ժողովուրդներ-տարբեր երկրներ ներկայացնող մարդիկ

Բանակներ-տարբեր երկների բանակներ

Դասարաններ-տարբեր դասարաններ

Երամներ-թռչունների խմբեր:

Բաղադրյալ գոյականները, որոնց վերջին բաղադրիչը միավանկ արմատ է, երկու ձևով են հոգնակի կազմում: Եթե այդ միավանկ արմատը գոյականի իմաստ ունի (օրինակ՝ դաշտավայր, հեռագիր), ավելանում է –եր  վերջավորություն: Իսկ եթե բառավերջի միավանկ արմատը  բայարմատ է (օրինակ՝ ժամացույց, վիպագիր), ավելանում է– ներ վերջավորությունը:

Հասարակ գոյականները եզակի թվով գործածելիս կարող են անվանել առանձին առարկաներ և կարող են լինել առարկաների ընդհանուր անուն (օրինակ՝ փիղ ասելով հասկանում ենք և´ մեկ փիղ, և´ փիղ ընդհանրապես):

Գոյականի հոլովումը

134. Նայի´ր տրված բառերի գործիական հոլովաձևերի կազմությանը և բացատրի´ր: Տրված ձևերն ինչո՞վ են տարբերվում գործիականի այլ ձևերից:

Ուղղական                      Տրական                         Գործիական       

Բարձրություն –                   բարձրության –                    բարձրությամբ կամ՝ բարձրությունով:

Ուրախություն –                   ուրախության –                    ուրախությամբ կամ՝ ուրախությունով:

Մտերմություն –                   մտերմության –                     մտերմությամբ կամ՝ մտերմությունով:

Երդում  –                               երդման-                                  երդմամբ կամ՝ երդումով:

Արյուն –                                 արյան –                                    արյամբ կամ՝ արյունով:

Անուն –                                   անվան –                                  անվամբ կամ՝ անունով:

135. Երկինք և մարդ բառերի տրված բառաձևերը տեղադրի´ր հոլովման աղյուսակում:

Երկնքում, երկնքից, երկինքը(ը), երկնքով, երկնքի(ն), մարդով, մարդու(ն), մարդ(ը), մարդուց:ճ           

Ուղղական-երկինքը, մարդը

Տրական-երկնքին, մարդուն

Բացառական-երկնքից, մարդուց

Գործիական-երկնքով, մարդով

Ներգոյական-երկնքում, մարդուն

Հայոց լեզու, լրացուցիչ աշխատանք

Փակագծերի մեջ առնված բառերը դիր սեռական հոլովով: Կետերի փոխարեն գրիր բաց թողնված տառերը:

Սիրում է Արամայիսը աշնան (աշուն)  բազմազան երանգները: Փռվել է գյուղը լեռան (լեռ)  թեք լանջին, այգիների մեջ : Հովտի (Հովիտ)  միջով անցնում է գետակը, որի ջուրը հստակ է բյուրեղի պես: Քայլում է Արամայիսը այգու (այգի) միջով ու հիշում մանկության (մանկություն) օրերը: Այստեղ`  առվի (առու), եզրին, նա շատ է խաղացել: Նա, հոր (հայր) ձեռքը բռնած, գալիս էր այգի և մնում մինչև ուշ երեկո: Մոր (Մայր) մասին նա շատ աղոտ հիշողություն ունի: Քայլում է ու լսում թափված տերևների (տերև ) հաճելի խշշոցը ոտքի (ոտք)  տակ: Քամու(Քամի) հոսանքով թռչում են դեղին տերևները ու պար  բռնում օդի (օդ) մեջ:

2. Փակագծերի մեջ առնված բառերը դիր տրական  հոլովով: Կետերի փոխարեն գրիր բաց թողնված տառերը:

 Գնացքը մոտենում է հայրենի քաղաքին (քաղաք) :
Գուրգենը մոտենում է անտառին (անտառ), կանգ է առնում  անտառի եզրին (եզր) և ականջ դնում թռչունների երգին (երգ):
Արևի շողերն ընկել են լեռան բարձր կատարին (կատար):
Երգում է դեղձանիկը, հեռվից մի ուրիշը ձայնակցում է նրա երգին (երգ):

3. Փակագծերի մեջ առնված բառերը դիր  բացառական  հոլովով:

Ծագում է մանուկ արևը գարնան 

  Կովկաս լեռների ձյունի պատնեշից (պատնեշ):
   Զարթնում են մեկ-մեկ  սարերն աննման 
   Ձմռան անվրդով քնի մշուշից (մշուշ)
   Ամեն մի ձորից (ձոր)  աղբյուր է հոսում,
   Ամեն մի թփից (թուփ) բլբուլ է խոսում:

մեն մի ձորից  աղբյուր է հոսում,

   Ամեն մի թփից  բլբուլ է խոսում:

4․Որոշել տրված գոյականների հոլովը։

Աշխարհում-Ներգոյական
Վճռով-գործիական
Գործից-բացառական
Երեխայի-սեռական
Ընկուզենու-սեռական
Պատանուց-բացառական
Լեռան-սեռականն
Գլխով-գործիական
Գյուղում-ներգոյական
Գիտնականի-սեռական
Հոգու-սեռական
Տանտիկնոջը-տրական
Սիրուն-տրական
աղջկան-հայցական ,տրական
ամսվա-սեռական
գարնանը-տրական
բանակին-տրական
տնից-բացառական
ուրախությամբ-գործիական
տիրուհու-սեռական
օրվա-սեռական

Լրացուցիչ աշխատանք․ Հայոց լեզու

1.Փակագծերում գրված  գոյականները դարձրու հոգնակի և համապատասխանեցրու նախադասությանը:

Ա. Հայ նախարարները Արտաշատի ժողովի վճիռների հետո քաշվեցին իրենց աշխարհներ  և, անցնելով առօրյա գործերը, սպասում էին Պարսկաստանի լուրեր :

Բ. Պատառոտված հագուստները որբ երեխաները  կուչ էին եկել հարուստ տներ պատերի  տակ:
Գ.  Հաստաբուն ընկուզենիների տակ` հասարակ նստարանների վրա, տեղավորվել էին բավական մեծ թվով մանուկների, պատանիների:
Դ. Աշխարհի ցավերին անտեղյակ` արևը բարձրանում է սարերը լազուրից և հավասարապես լուսավորում լեռների ալևոր գլխներ, թշնամու բանակները, ծխացող տներով լեցուն գյուղերը:

2. Տրված գոյականները դարձրու ինչի՞, ու՞մ հարցին պատասխանող, ընդգծիր վերջավորությունները և բացատրիր տարբերութուն։

Լեռան,  սեղանին,  գիտնականին, րոպեի, գինու, տիրուհու, այգու, հոգու, օրվա, ժամվա, ամսին, գարնան, որոշման,  ձմռան, քրոջ, ընկերոջ, տանտիկնոջ, հորը, մորը, եղբոր, անկյան, սյան, տան, ուրախության, սեր, կորուստ, աղջիկ:

1. Տրված գոյականները դարձրու ինչի՞, ու՞մ հարցին պատասխանող, ընդգծիր վերջավորությունները և բացատրիր տարբերությունը:
   Ծառի, գրքի, ուտելիքի, մրգի, երեխաի, երեկոի, ապակու, թագուհու, ձիու, պատանու, ցերեկվա, տարվա, շաբաթվա, գիշերվա, աշնան, ուսման, ամառվա, լեռան, մորաքրոջ, դասընկերոջ, տիկնոջ, քրոջ, աներոջ, տիրոջ, կնքահոր, մոր,նախամոր, հորեղբոր, շան, արյան, հեռագրասյան, ուրախության, սիրո, գալստյան, ծննդյան, աղջկա:
2. Տրված բառերին ավելացրու ու՞մ, ինչի՞ հարցերին պատասխանող բառեր և ստացված կապակցություններով կազմիր նախադասություններ:
   Հրավեր, ստորոտ, բարձունք, ճանապարհ, այգի:
   Օրինակ` Կտուր- տան կտուր: Տան կտուրը ծածկված է աշնան տերևներով:

Գրգից առաջադրանք

146. Փակագծում տրված գոյականները գրի´ր համապատասխան հոլովով:

Նյու Յորքի(Նյու Յորք) բնակիչները զարմանքով դիտում էին 19-ամյա մի ուսանողի(ուսանող), որը սիրալիր ժպտում (ժպիտ) սեղմում էր մի մեծ հանրախանութ մտնող բոլոր այցելուներին(այցելուներ) ձեռքերը: Այդ ձևով (ձև) 8643-րդ հաչճախորդին (հաճախորդ) ողջունելուց (ողջունել) հետո նա վեր պարզեց կապտած ձեռքը և բացականչեց.

-Ուռա´: Ռուզվելտի ռեկորդ(ռեկորդ) գերազանցեցի:

Հավանաբար քչերին(քչեր) է հայտնի, որ 1907 թվականին(թվական) Սպիտակ տանը(տուն) մի ընդունելության (ընդունելություն) ժամանակ ԱՄՆ-ի (ԱՄՆ) այն ժամանակվա նախագահը սեղմել էր 8513 մարդու(մարդ) ձեռք:

147. Փակագծում տրված գոյականները գրի´ր համապատասխան հոլովով:

Երբեմն ծովից(ծով) լույս է դուրս գալիս: Այն դիտվում է մակերեսային տաք ջրերի (ջրեր)՝ալիքների (ալիք)
կապտականաչավուն լուսարձակման(լուսարձակում)տեսքով(տեսք): Ծովային լուսարձակման(լուսարձակում) գլխավոր
աղբյուրը միաբջիջ օրգանիզմներն են, որոնք ինչպես բույսերի(բույսեր), այնպես էլ կենդանիների (կենդանիներ)
հատկություն ունեն: Նրանք արևի(արև) էներգիան լուսային էներգիաի(էներգիա) վերածելու բացառիկ
ունակություն ունեն: Քիմիական բարդ ռեակցիաի(ռեակցիա) հետևանքեով (հետևանք) առաջանում է «սառը»
լուսարձակում, որը չի ուղեկցվում ջերմության (ջերմություն) արտադրությամբ(արտադրություն):

149. Նախադասության միտքն այնպես արտահայտի´ր, որ ընդգծված բառը փակագծում տրված հոլովով լինի:

Ստոկհոլմի թագավորական գրադարանն ունի շախմատին նվիրված հիսուն հազար գիրք: (գրադարանում)
Ստոկհոլմի գրադարանում կա շախմատին նվիրված հիսուն հազար գիրք։

Մեր շուրջը՝ օդում, ջրում, հողում, ապրում են անթիվ, անհամար մանրէներ:
(օդի, ջրի, հողի)
Մեր շուրջը գտնվող օդի, ջրի, հողի մեջ ապրում են անթիվ, անհամար մանրէներ։

Նույնիսկ մանրէների անթիվ բանակների ուժից վեր է կենդանի օրգանիզմներին հաղթելը: (բանակներ)
Նույնիսկ մանրէների անթիվ բանակներ իրենց ուժերից վեր են դասում կենդանի օրգանիզմներին հաղթել։

Բույսերը մշակում են հատուկ թունավոր նյութեր, որոնք անտեսանելի մանրէներին ոչնչացնում են: (նյութերից, մանրէները)
Բույսերի մշակման հատուկ թունավոր նյութերը որոնցից ոչնչանում են անտեսանելի մանրէները։

Բույսերի հյութի մեջ հիվանդությունների դեմ պայքարող ու օրգանիզմն ամրացնող «կախարդական» նյութեր կան: (հյութը)
Բույսերի հյութն իր մեջ ունի հիվանդությունների դեմ պայքարող ու օրգանիզմն ամրացնող «կախարդական» նյութեր։

Գոյականի հոլովումը

131, 132, 133, 139, 140, 141, 142, 143:

131. Հարցական դերանվան փոխարեն գրի´ր տրված գոյականները՝ պահանջված ձևով (տրական հոլովով):

Ընկեր, եղբայր, մարդ, մարդկություն, խոսք, գործ, վերադարձ:

Հավատալ ո՞ւմ : Հավատալ ինչի՞ն:

Հավատալ ընկերոջը, հավատալ եղբորը, հավատալ մարդուն, հավատալ մարդկությանը, հավատալ խոսքին, հավատալ գործին, հավատալ վերադարձին։

132. Հարցական դերանվան փոխարեն գրի´ր տրված գոյականները՝ պահանջված ձևով (բացառական հոլովով):

Ընկեր, եղբայր, մարդիկ, հանդիպում, զրույց, հարցուփորձ:

Խուսափել ումի՞ց: Խուսափել ինչի՞ց:

Խուսափել ընկերոջից, խուսափել եղբորից, խուսափել մարդուց, խուսափել հանդիպումից, խուսափել զրույցից, խուսափել հարցուփորձից։

133. Հարցական դերանվան փոխարեն գրի´ր տրված գոյականները՝ պահանջված ձևով (գործիական հոլովով):

Երեխա, աշակերտներ, ընկերներ, գրականություն, մեքենա, սպորտ:

Տարվել ումո՞վ: Հետաքրքրվել ինչո՞վ:

Տարվել երեխայով, տարվել աշակերտներով, տարվել ընկերենրով, հետաքրքրվել գրականությամբ, հետաքրքրվել մեքենայով, հետաքրքրվել սպորտով։

139. Կազմի´ր բառակապակցություններ` հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

Տիրապետել ինչի՞(ն):

Տիրել ի՞նչը, (ինչի՞ն):

Դավանել ինչի՞ն:

Տիրապետել արհեստի:

Տիրել աշխարհին:

Դավանել հավատքին

140. Կազմի´ր բառակապակցություններ՝  հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

Վերադառնալ ո՞ւր, ինչի՞ն:

Տուն, երկիր, միտք, կարծիք:

Միտք, հայելի, ջրեր, ապակի, կարծիք:

Անրադառնալ ինչի՞ն, որտե՞ղ:

Տուն, երկիր, միտք, կարծիք:

Միտք, հայելի, ջրեր, ապակի, կարծիք:

Անրադառնալ ինչի՞ն, որտե՞ղ:

Վերադառնալ տուն

Վերադառնալ երկիր

Անրադառնալ մտքին

Անրադառնալ կարծիքին

Անրադառնալ հայելիին

Վերադառնալ ջրերին

 141. Կազմի´ր բառակապակցություններ՝ հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

Դավաճանել ո՞ւմ, ինչի՞ն:

Ուրանալ ո՞ւմ, ի՞նչ(ը):

Դավաճանել ընկերոջը, հայրենիքին

Ուրանալ դիմացինին, հայրենիքը

142. Գտի´ր  Ա և Բ խմբերի բառերի բոլոր  հնարավոր  կապակցությունները:

Ա. Բացատրել, ներկել, կարոտել, մոռանալ:

Բ. Տատին, ընտանիքին, հորը, դասը, սխալը, մարդկանց, զանցանքը, ընտանիքը:

Բացատրել սխալը

Մոռանալ դասը

Կարոտել տատին

Մոռանալ մարկանց

Մոռանալ զանցանքը

Կարոտել ընտանիքին

143. Գտի´ր  Ա և Բ խմբերի բառերի բոլոր  հնարավոր  կապակցությունները:

Ա. Փարվել, գրկել, բռնել:

Բ. Թևը, երեխային, թևին, աղջկան, գլուխը, Արային, գլխին, Լուսինեին, մազերը, մորը, մազերին, գեղեցկուհուն:

Սեբաստացու օրեր

Ես 3 տարեկանից Սեբաստացի եմ, առաջին անգամ երբ եկամ [Արևելյան դպրոց-պարտեզ], ինձ համար արդեն շատ հետաքրքիր էր այնտեղի դասարանները, խաղերը, նախագծերը և ճամփորդությունները։Մանկապարտեզում ինձ համար շատ լավ էր, մենք ամեն ցերեկ գնում էինք բակ բակաին խաղեր խաղալու։ Ժամանակը անցավ ես փոխադրվեցի միանգամից 2-րդ դասարան որտեղ նույնպես ելի հետաքրքիր էր։ Ինձ համար այնտեղի ամենալավ վայրը եղել էր վերնատունը, մենք ամեն դասամիջոցին գնում եիք վերնատուն և խաղեր խաղում, օրինակ պահմտոցի, բռնոցի, օր կար որ դասրանից մեկը խաղեր բերում և խաղում եին։ Գնալով 3-րդ, 4-րդ և 5-րդ դասարաններ ես ավարտեցի Աևելյան դպրոցը։ Մինջ ավարտելը ամեն տարի ամառ և ձմեռ գործում էրամառային և ձմեռային ճամբար։ Հետո գնացի արդեն Միջին դպրոց որտեղ առարկաները տարբեր էին, ճամփորդությունները նույնպես և այլն․․․։ Մայր դպրոցում ես ձեռք բերեցի շատ ու շատ ընկերներ, նաև ուզում եմ ասեմ իմ ամենալավ ընկերները եղել են Մարկը, Խաչիկը և Դանիելը։ Խաչիկին ես ճանաչում եմ մանկապարտեզի, Մարկին 2-դասարանից իսկ Դանիելին մենք ճանաչեցին մի փոքր ուշ 5-րդ դասարանում։ Իմ ընկերների ամենալավ կողմը դա ընկերասիրություն է, պաշտպանությունը և մենք չենք բաժանվում իրարից եթե ասենք դասերը վերջացավ գնում ենք տուն մենք պայմանավովում էինք որ հանդիպեինք։ Անցավ 1-տարի և ես տեղափոխվեցի 7-րդ դասարան, հուսով եմ այս դպրոցում ել կինի շատ հետաքրքիր ժամանակներ, և կունենամ շատ ընկերներ։

Գործնական աշխատանք

1.Կազմիր տրված բառերի հոգնակին:
Ցուրտ, ուղեբեռ, փունջ, անձրև, տղամարդ, գամփռ, սպա, ակումբ, արկղ, գառ, ֆիդայի, օդաչու, վիպասան, հարս, վաճառատուն, եղնիկ, ժամացույց, իտալացի, թի, պատշար, մատենագիր, դուռ, սանր, սկյուռ, հողագործ, նուռ, գինի, սիրտ, ծառաբուն, ձու, պատճեն, տետր, ծունկ, զեբր:

Ցուրտ-ցրտեր

Ուղեբեռ-ուղեբեռներ

Փունջ-փնջեր

Անձրև-անձրևներ

Տղամարդ-տղամարդիկ

Գամփռ-գամփեր

Սպա-սպաներ

Ակումբ-ակումբներ

Արկղ-արկղեր

Գառ-գառեր

Ֆիդայի-ֆիդայիներ

Օդաչու-օդաչուներ

Վիպասան-վիպասաններ

Հարս-հարսեր

Վաճառատու-վաճառատներ

Եղնիկ-եղնիկներ

Ժամացույց-ժամացույցեր

Իտալացի-իտալացիներ

Թի-թիեր

Պատշար-պատշարներ

Մատենագիր-մատենագրեր

Դուռ-դռներ

Սանր-սանրեր

Սկյուռ-սկյուռեր

Հողագործ-հողագործներ

Նուռ-նռեր

Գինի-գինիներ
Սիրտ-սրտեր

Ծառաբուն-ծառաբներ

Ձու-ձվեր

Պատճեն-պատճեններ

Տետր-տետրեր

Ծունկ-ծնկեր

Զեբր-զեբրներ

2.Արտագրիր մեծատառով գրելով համապատասխան բառը:

Նոր Արեշ, Մխիթարյան միաբանություն, Հայկական Լեռնաշղթա, Խաղաղ օվկիանոս, Տրդատ երրորդ, Բերինգի նեղուց, Սասունցի Դավիթ, Արագածոտնի մարզ, Ռուսաստանի դաշնություն, Վայոց ձորի մարզ, Տիգրան Մեծ, Սևանա լիճ, Երևանի նահանգ, Արտաշես բարեպաշտ, Նորքի զանգված, բարձր Հայք, միջին Ասիա, Հայաստանի հանրապետություն, Նոբելյան մրցանակ, Բալկանյան թերակղզի։

3.Յուրաքանչյուր բառաշարքում ընդգծիր եզակի թվով հինգ գոյական:
ա. լրաբեր, գիշակեր, աղանդեր, բուլդոզեր, տարբեր, եթեր, առընթեր, դասընկեր, դարիվեր:
բ. կայքեր, պատկեր, ավեր, լապտեր, թխահեր, թիեր, պատվեր, լվեր, ստվեր, ուլատեր:
գ. տանտեր, աներեր, գիշեր, կրտսեր, թթվասեր, անտեր, հրավեր, բնավեր, նվեր:շ

4. ա և բ շարքերից գտիր համապատասխան զույգերը:
ա. նախիր, վտառ, երամակ, երամ, նավատորմ, պարս, դեղորայք, առականի:
բ. շատ դեղեր միասին, ձիերի խումբ, մեղուների խումբ, բոլոր նավերը միասին, առակների հավաքածու, ձկների խումբ, կովերի խումբ, թռչունների խումբ:

Կովերի խումբ- նախիր

ձկների խումբ-վտառ

թռչունների խումբ-երամակ

Տանը՝
Գրել շարադրություն՝ Աշուն է, օրերը ցրտում են վերնագրով՝ հնարավորինս շատ աշնանային նկարագրություններով, կարող ես օգտագործել համեմատություններ, փոխաբերություններ:

Առաջադրանք գրքից

127. Փակագծում  տրված բառերը  դի´ր  պահանջվող  թվով:

Սպիտակ արագիլըը աշխարհում շատ տարածված թռչուն է:

Հայաստանում շատ է հանդիպում Եղեգնաձորի, Վայքի և Աշոցքի շրջանում:  Չվող թռչուններ են՝ կտուցը ու ոտքը վառ կարմիր: Բնակվում են զույգով ու գաղութովով:  բույնը տեղադրում են շենքի տանիքին,մետաղյա կամ բետոնե բարձր սյունին և նման այլ տեղում: մարդիկ սիրում են նրանց թռիչքի հանգստությանը, թևերի ու խոր թափահարմանը:

128. Բառակապակցությունների բառերն արտահայտի´ր  բառերով:

Մարդկանց հավաքական ամբողջություն (շատ մարդիկ միասին), աշակերտների ամբողջություն, զինվորներ ամբողջություն, շատ դեղեր, ծնողներն ու զավակները միասին, ուսանողների ամբողջություն:

129. Փակագծում  տրված բառերն  ու դերանունները գրի´ր  համապատասխան թվով (եզակի կամ հոգնակի) և օրինաչափությունը  բացատրի´ր:

Արհեստավորների միությունը շատ խիստ էր իր անդամների վրիպումների նկատմամբ:

Ժողովո՞ւրդն է ստեղծում անհատի փառքը, թե՞ անհատը՝ նրանց:

Վիրավոր գայլը չէր ուզում հասնել ոհմակին, որովհետև նրանք խժռեին իրեն:

Երկրի օդային նավատորմը հնացել է, դրանց նորոգման ծախսերը շատ մեծ գումարներ են կազմում:

Ի՞նչ սպասելիք ունես այդ ամբոխից. նրանք դեռ կազմակերպվելու փորձ չեն անում:

Ո՞վ է պաշտպանում ժողովրդին, երբ նրանց վտանգ է սպառնում:

Առաջադրանք գրքից

Գոյականի թիվը

115. Տրված գոյականները երկու խմբի բաժանի´ր:

Մարմին, մշակույթներ, նյութեր, շարժում, ժամանակ, մարմիններ, ճանապարհ, օրացույցներ, դաշտ, շարժումներ, նյութ, դաշտեր, մշակույթ, ճանապարհներ, ժամանակներ, օրացույց:

Եզակի-մարմին,շարժում,ժամանակ,ճանապարհ,դաշտ,նյութ,մշակույթ,օրացույց

Հոգնակի-մշակույթներ,նյութեր,մարմիններ,օրացույցներ,շարժումներ,դաշտեր, ճանապահներ, ժամանակներ։

116. Տրված գոյականները դարձրո´ւ հոգնակի և բացատրի´ր օրինաչափությունները:

Ա. Ձև, արտ, հարց, սարք, զենք, դեզ, օր:

Բ. Երկիր, տարի, գնացք, նվեր, վայրկյան, ուղևոր:

Գ. Թոռ, դուռ, մուկ, ձուկ, լեռ, բեռ:

Դ.  Աստղ, արկղ, վագր, անգղ, սանր:

Ա. Ձևեր, արտեր, հարցեր, սարքեր, զենքեր, դեզեր, օրեր:
Բ. Երկրներ, տարիներ, գնացքներ, նվերներ, վայրկյաններ, ուղևորներ:
Գ. Թոռներ, դռներ, մկներ, ձկներ, լեռներ, բեռեր:
Դ. Աստղեր, արկղեր, վագրեր, անգղեր, սանրեր:

Ա․ Ա շարքի բոլոր բառերը միաձայն էին, որպեսզի դարձնենք հոգնակաի պետք է ավելացնել [եր]։

Բ. Բոլոր բառերը բազմավանկ են, և հոգնակի դարձնելու համար պետք է ավելացնել «-ներ»:
Գ. Բոլոր բառերը միավանկ են, բայց հոգնակի դարձնելու համար պետք է ավելացնել «-ներ»:
Դ. Բոլոր բառերը մեկուկեսվանկանի են, և հոգնակի դարձնելու համար պետք է ավելացնել «-եր»:

117. Յուրաքանչյուր բառի  իմաստն արտահայտի՛ր բառակապակցությամբ. գտի՛ր  երկու խմբի բառերի նմանությունն ու տարբերությունը:

Ա.Դասագիրք, հեռագիր, արոտավայր, լրագիր, ծառաբուն, մրգաջուր, մրջնաբույն, ծաղկեփունջ, միջնապատ:

Բ.Վիպագիր, մեծատուն, զինակիր, ժամացույց, կողմնացույց, երգահան, քարահատ, պատմագիր, քանդկագործ:

• Ա. Դասագիրք – դասի գիրք, հեռագիր – հեռվից եկող գիր, արոտավայր – արոտելու վայր, լրագիր –  լուր պարունակող գիր, ծառաբուն – ծառի բուն, մրգաջուր – մրգի ջուր, մրջնաբույն – մրջնների բույն, ծաղկեփունջ – ծաղիկների փունջ, միջնապատ – մեջտեղի պատ:

• Բ.Վիպագիր- վեպերի գիր, մեծատուն – մեծահարուստ, զինակիր – զենք կրող, ժամացույց – ժամ ցույց տվող սարք, կողմնացույց -կողմ ցույց տվող, երգահան – երգ հորինող մարդ, քարահատ – քար հատող մարդ, պատմագիր – պատմություն պարունակող գիր, քանդկագործ – քանդակ պատրաստող:

118. Երկու խմբի գոյականների հոգնակին կազմի´ր և օրինաչափությունը բացահայտի´ր:

Օրինակ`

 Դասագիրք- դասագրքեր, վիպագիր- վիպագիրներ:

Ա.Դասագիրք, հեռագիր, արոտավայր, լրագիր, ծառաբուն, մրգաջուր, մրջնաբույն, ծաղկեփունջ, միջնապատ:

Բ.Վիպագիր, մեծատուն, զինակիր, ժամացույց, կողմնացույց, երգահան, քարահատ, պատմագիր, քանդկագործ:

դասագիրք – դասագրքեր
հեռագիր – հեռագրեր
արոտավայր – արոտավայրեր
լրագիր – լրագրեր
ծառաբուն – ծառատնկեր
մրգաջուր – մրգաջրեր
մրջնաբույն – մրջնաբույներ
ծաղկեփունջ – ծաղկեփնջեր
միջնապատ – միջնապատեր

Բ

վիպագիր – վիպագրեր
մեծատուն – մեծատներ
զինակիր – զինակիրներ
ժամացույց – ժամացույցներ
կողմնացույց – կողմնացույցներ
երգահան – երգահաններ
քարահատ – քարահատներ
պատմագիր – պատմագրեր
քանդակագործ – քանդակագործներ

119. Փակագծում տրված բառերը դարձրո´ւ հոգնակի և գրիի´ր կետերի փոխարեն:

Ամերիկացի-(վիճակագիր-վիճակարգիրներ) պարզել են,  որ օրվա ընթացքում ամենաշատը քայլում են….(անասնապահ-անասնապահները) ու ….(հողագործ-հողագործները):  Երկրորդ տեղում գյուղական…..(նամակատար -նամակատարներ) են:Հաջորդը …( մատուցող-մասնացողները) ու … բուժքույր են: Նրանցից  զգալիորեն քիչ են քայլում …(ոստիկան-ոստիկաններ), …(հետախույզ-հետախույզներ) ու  (պահակ-պահակներ): Ամենից քիչ քայլում են …(նահանգապետ-նահանգապետները) ու …(նախարար-նախարարությունները):

120. Տրված գոյականները դարձրո´ւ հոգնակի և տեղադրի´ր նախադասությունների մեջ:

Բոլոր նավապետներն էլ երազում են չբացահայտված կղզիներ գտնել:

Մեզ ասացին, որ բոլոր ժամացույցներն հետ են ընկել, ու ոչ մեկը նույն ժամը ցույց չի տալիս:

Ասում են, որ շնաձկներին արյան հոտն է հրապուրում:

Այդ տարածքում աշխատող կետաորսներն հետևում էին կետին ու վախենում էին ,թե ևս մեկին այնուամենայնիվ կվնասի:

Ցուցադրվող հրացաններն այդ նույն զինագործի որդիներն ու թոռներն էին սարքել:

Վարժություն 117-ի բարդ բառերի, երկրորդ արմատները փոխելով ստանալ նոր բաղադրյալ բառեր։

Ա.Դասագիրք, հեռագիր, արոտավայր, լրագիր, ծառաբուն, մրգաջուր, մրջնաբույն, ծաղկեփունջ, միջնապատ:

Դասընկեր, հեռադիտակ, արոտատեղի, լրաբեր, ծառատունկ, մրգատու, մրջնակեր, ծաղկանոց, միջնադեր:

Բ.Վիպագիր, մեծատուն, զինակիր, ժամացույց, կողմնացույց, երգահան, քարահատ, պատմագիր, քանդկագործ:

վիպածին, մեծաբան, զինագետ, ժամասլաց, կողմնաբեմ, երգարվես, քարաշատ, պատմություն, քանդակագեղ

Գործնական քերականություն

Կետերի փոխարեն գրիր համապատասխան տառը կամ երկհնչյունը:

1.Մի անգամ դեպի հարավ չվելիս ծիծեռնակները փորձանքի մեջ ընկան: Այդ տարի Շվեյցարիայում ուժեղ ցրտից բոլոր միջատները սատկել էին; Դե, էլ ի՛նչ պիտի ուտեին ծիծեռնակները. չէ՞ որ շատ թռչունների նման նրանք էլ են միջատներով սնվում: Խեղճ ծիծեռնակները սովից ուժասպառ եղան ու վայր ընկան: Բայց Շվեյցարիայի բնակիչներն անօգնական չթողեցին նրանց, հավագեցին, դրեցին տուփերի մեջ ու տարան երկաթուղային կայարան: Այդտեղից էլ հատուկ գնացքով արագ ու ապահով ուղարկեցին հարավ:

2.Տիեզերենավի բոլոր ուղևորներն արդեն տեղերում էին, շարժասանդուրքը հեռացել, դուռն ամուր փակվել էր, և ուղեկցորդուհին թռիչքի մասին էր հայտարարում: Բայց դեռ վախենում էի, որ հանկարծ կզղջան մեզ այդ վտանգավոր թռիչքին թողնելու համար, կիջեցնեն, և մեր բոլոր ջանքերն ապար.յուն կանցնեն: Բայց հանկարծ մի ահավոր աղմուկ սկսվեց, նավը ցնցվեց ու թափով պոկվեց տեղից:
Մխրճվում ենք երկնքի մեջ, սլանում ենք դեպի աստ.երը:

Գոյական

111. Փակագծերում տրված բառերից և բառակապակցություններից նախադասության մտքին համապատասխանող գոյականներ ստացի՛ր և գրի՛ր կետերի փոխարեն:

Բնության մեջ համատարած լռություն չկա չկա:

Աղմուկը կարող է հիշողություն կոչելու պատճառ դառնալ:

Աշխատանքը հոգնած  մարդու վրա ազդում է քաղաքային երթևեկություն աղմուկը, բարձրաձայն խոսակծյությունը:

Կա ենթրադողություն, որ ջուրը ոչ միայն Երկրի, այլ նաև ուրիշ մոլորվողության վրա է շատ:

Մրդաբանները վկայում են, որ մարդկանց մարմնի յոթանասուն տոկոսը ջրից է բաղկացած:

Բժշկության խորհրդանշանը եղել և մնում է օձը:

112. Փակագծում տրված բառերից և բառակապակցություններից նախադասության մտքին համապատասխանող գոյականներ ստացի՛ր և գրի՛ր կետերի փոխարեն:

Եֆրեմովի «Անդրոմեդի միգամածությունը» ֆանտաստիկական վեպում պատմում է մի խումբ տիեզերագնացների (տիեզերք գնալ) հեռավոր միջաստղային ճանապարհորդության (ճանապարհորդել) մասին: Նրանց աստղաթիռի արագությունը (արագ) շատ մոտ է լույսի արագությանը (արագ), և ժամանակը երկրայինի համեմատությանբ (համեմատել) շատ դանդաղ է շարժվում: Տիեզերագնացները գալակտիկայի ամենահեռավոր շրջաններին հասնելու առաջադրանք (առաջադրել) ունեն: Պիտի հասնեն այն աստղին, որի մոլորակներից (մոլորել) մեկի վրա, ըստ որոշ ենթադրությունների (ենթադրել) մեզ նման մարդիկ են բնակվում: Ինչպիսի՜ն կլինի ամբողջ մարդկության ցնծությունը (ցնծալ), երբ նրանք վերադառնան ու այլ աշխարհի մարդկանցից ողջույն բերեն: 

113. Հարցական դերանունները փոխարինի՛ր փակագծում տրված բառերից կազմված համապատասխան գոյականներով: «Քավության նոխազ» արտահայտությունը (ի՞նչը, արտահայտել) հին հրեաների կրոնական մի սովորույթից (ինչի՞ց, սովորել) է առաջացել: Տարին մի անգամ հրեաները երկու այծ էին բռնում, որոնցից մեկին էին միայն զոհում: Մյուսի վրա մարդիկ հերթականությամբ (ինչպե՞ս, հերթական) դնում էին ձեռքերն ու դրանով իբր իրենց մեղքերը բարդում նրա վրա: Հետո այդ այծին ազատություն (ի՞նչ, ազատ) էին տալիս: Հիմա «Քավության («ինչի՞,  քավել) նոխազ» անվանում են այն մարդկանց, որոնք իրենց վրա են վերցնում ուրիշի մեղքերը, ստիպված են լինում պատասխան տալ ուրիշ արարքների (ինչի՞, անել) համար:

114. Յուրաքանչյուր շարքի չորս բառերն ի՞նչ ընդհանուր հատկանիշ ունեն, որ նույն շարքի բառը չունի:

ա) վանք     բ) հարսնացու    գ) Հովհաննես                դ) կապիկ

                                                    Թումանյան          

անտառ      տիեզերագնաց     Թբիլիսի                           տեր

գայլ            եղբայր                    Լուսաստղ                     սարսափ  

երեխա      գիտնական            մոլորակ                         կամուրջ

թփուտ       առնետ                   «Ջութակ և սրինգ»        երեխա

Առաջադրանք գրքից

Խոսքի մասեր

100. Տրված կապերով կազմի՛ր նախադասություններ: Ո՞ր հարցին են պատասխանում դրանց հետ գործածվող գոյականները:

Պես, հետ, առանց, վրա, համար:

Աշխարհում չկա իմ տատիկի պես տատիկ։

Ես քույրիկիս հետ հաճախակի եմ զբոսնում։

Ծառերի վրա տերևները դեղնել եին։

Ինձ համար առաջնաինը լեզուներ իմանալն է։

102. Տրված վերաբերական բառերով նախադասություններ կազմի՛ր: Ինչպիսի՞ վերաբերմունք են արտահայտում դրանք:

Թերևս, միգուցե, կարծես, մի՞թե, երևի:

Թերևս ես գիտեմ, անգլերեն։

Միգուցե այսօր անձրևի։

Կարծես եղանակը ցրտում է։

Մի՝թե մեր ֆուտոլի հավաքականը երբևից է ատաջնությունը կհաղթի։

Երևի մի օր ես կհանդիպեմ իմ մանկության ընկերոջը։

103. Տրված մակբայները բաժանի՛ր իմաստային չորս խմբերի:

Դեմ առ դեմ, կամաց-կամաց, առավոտյան, շատ-շատ, քիչ, երեկ, արագ, բարեկամաբար, օրեցօր, հեռու, կիսով չափ, նախօրոք, լրջորեն, ամենուր, տեղ-տեղ:

Տեղի-հեռու,ամենուր,տեղ-տեղ,դեմ առ դեմ
Ժամանակի-առավոտյան,օրեցօր,երեկ,նախօրոք
Ձևի-բարեկամաբար,արագ,լրջորեն
Չափի-քիչ,կամաց-կամաց,շատշատ

106. Տրված բառերը բաժանի՛ր տասը խոսքի մասերի՝  գոյական, ածական, թվական, դերանուն, բայ, մակբայ, կապ, շաղկապ, ձայնարկություն, վերաբերական բառեր:

Կառուցել, իսկ, երեքական, ես, արագ, հավանաբար, շենք, օ՜ֆ, ոչ ոք, զրուցել, շինարարական, հանելուկ, բոլորը, երրորդ, տեղ-տեղ, մասին, և, փայտաշեն, առավոտյան, որովհետև, գուցե, տաղավար, ո՛չ, խառնել, ջա՜ն, երեք հարյուր երեսուներկու, մեջ, հոյակապ, բացի, հեյ-հե՜յ:

Գոյական-  շենք, հանելուկ, տաղավար

Ածական- շինարարական, փայտաշեն, հոյակապ

Թվական- երեքական, երրորդ, երեք հարյուր երեսուներկու

Դերանուն- ես, ոչ ոք, բոլորը

Բայ- կառուցել, զրուցել, խառնել

մակբայ- արագ, տեղ-տեղ

կապ-   բացի, մասին, մեջ,

շաղկապ- և, ո՛չ, որովհետև, իսկ

ձայնարկություն- օ՜ֆ, ջա՜ն, հեյ-հե՜յ

վերաբանական-գուցե

Առաջադրանք գրքից

338. Տեքստը փոխադրի՛ր  չորս-հինգ նախադասությամբ:
Կրիան ու նապաստակը վիճեցին, թե ո՛վ է ավելի արագ վազում: Քանի որ խոսքով իրար ոչինչ չկարողացան ապացուցել, որոշեցին մրցել: Հանդիպման տեղը նշեցին ու բաժանվեցին: Նապաստակը չէր կասկածում, որ ինքն իսկապես արագավազ է: Նա հույսը դրեց իր բնատուր արագավազության վրա ու ճամփեզրին պառկեց , մուշ-մուշ քնեց, որ մի քիչ հանգստանա: Իսկ կրիան հասկանում էր, որ ինքը դանդաղաշարժ է, դրա համար էլ առանց հանգստանալու վազում էր ու վազում: Այդպես նա քնած նապաստակից առաջ անցավ  ու նվաճեց հաղթողի պարգևը:
Այդպես է, երբ բնական ընդունակությունները չեն օգտագործվում, աշխատասիրությունը հաղթում է:

Կրիան ու նապաստակը փորձում եին պարզել, թե ով է իրենցից ավելի արագավազը։ Նրանք միասին որոշեցին որ պետք է մրցել, որշեցին տեղը և բաժանվեցին։ Նապաստակ մտածում էր որ նա արագավազ է, մրցույթի ժամանակ նապաստակը հոգնել էր և որոշեց հանգստանա, կրիան մտածելով գնում էր որ նա դանդաղաշարժ է և չի կարողանա հաղթել։ Կրիան առանձ հանգստանալու վազում էր, այդպես նա առաջ անցավ նապաստատին և հաղթեց մրցույթը;

339. Հետևություններից ո՞րն է (որո՞նք են) համապատասխանում տեքստին: Ընտրությունդ հիմնավորի՛ր: Կարող ես նաև այլ հետևություն անել:
Արագիլին հարցրին.
– իմաստո՛ւն հավք, ինչո՞ւ ես անվերջ մի ոտքի վրա կանգնում:
Պատասխանեց.
Որպեսզի գոնե մի քիչ թեթևացնեմ աշխարհի բեռը:
Հետևություն
ա) Մարդիկ մեծամիտ են ու շատ կարևորում են իրենց: Նրանց թվում է, թե իրենք են տանում աշխարհի հոգսը, և իրենցից է կախված, թե աշխարհն ինչպե՛ս է ապրում:
բ) Կա մարդ, որ այնքան բարի է, աշխարհի ու մարդկանց նեղություն չտալու համար պատրաստ է «մեկ ոտքի վրա» ապրելու: Իր կյանքը կդժվարացնի, միայն թե ուրիշների համար հեշտ լինի:
գ) Ծույլ մարդիկ, իրենց բան ու գործը թողած, ամբողջ օրը կարծես աշխարհի հոգսն են հոգում:
դ)Կան պարծենկոտ մարդիկ, որոնք իրենց ամենասովորական արարքները շատ են կարևորում ու դրանք վեհ գաղափարներով բացատրում:
ե) Բոլոր մարդիկ  պիտի մեկ ոտք ունենան, որ երկրի բեռը թեթև լինի:
զ) Մարդիկ պետք է հարգեն դիմացինների սովորությունները և դրանց  վերաբերող ավելորդ հարցեր չտան, թե չէ երբեմն շատ անհեթեթ պատասխաններ կլսեն: Ամեն ինչ չէ, որ բացատրելի է:
է) Մարդիկ այնքան եսասեր ու շահամոլ  են, որ երբեք, մի թռչունի չափ անգամ չեն մտածի  իրենց երկրի մասին:

340. Տեքստն ավարտի՛ր նրան հաջորդող հետևություններից նրանցով, որոնք տեքստից են բխում:
Ագռավին աղավնու շորորուն քայլքը շատ դուր եկավ: «Աստված վկա,- ասաց ինքն իրեն,- ես էլ պիտի այդպես շորորամ»: Փորձեց-փորձեց, տեսավ՝ չի ստացվում, ինքն աղավնու պես քայլել չի կարողանում: «Է՛հ,- ասաց,- ի՛նչ հիմարություն, ավելի լավ է՝ նորից պապերիս նման քայլեմ»: Փորձեց, տեսավ, որ պապերի քայլքն էլ է մոռացել: Այդ օրվանից ագռավը ո՛չ շորորալ է կարողանում, ո՛չ էլ ուղղակի քայլել, ցատկոտում է:
Հետևություն
ա) Մարդ թող չփորձի ուրիշների նման ապրել ու իր բնույթից չբխող բաներ անել, թե չէ անհարմար վիճակի մեջ կընկնի:
բ) Մարդը, որ ինչ-որ բան շատ ու սրտանց ցանկանա, անպայման ուզածին կհասնի:
գ)Ավելի լավը դառնալու համար մարդ պիտի անընդհատ շուրջը նայի, ուսումնասիրի ու սովորի:
դ) Եթե մեկն անընդհատ փորձի ուրիշներին ընդօրինակել, սեփական ոչինչ չի ունենա:
ե) Բնությունն իր շնորհները հավասար չի բաժանում մարդկանց, իսկ մարդիկ դժվար են հաշտվում այդ անարդարության հետ և անընդհատ փորձում են ինչ-որ բան ուղղել:
զ) Մարդուն միշտ ուրիշի ունեցածն է ավելի լավը թվում: Փոխանակ իրեն ու իր մեջ նայի. մարդը աչքն անընդհատ ուրիշի ունեցածին է գցում:

Հայոց լեզու

1.Տրված կապակցություններում ընդգծված բառերով փոխաբերական իմաստով բառակապակցություն կազմիր:
Օրինակ՝ մաքուր սրբիչ-մաքուր հոգի
լուսավոր սենյակ-լուսավոր մարդ
բարձր սար-բարձր առաջադիմություն
սև գրիչ-սև սիրտ
տափակ տանիք-տափակ հումոր
սուր դանակ-սուր միտք
ծանր իր-ծանր օդ
խոր ձոր-խոր սիրտ

2. Կետերի փոխարեն գրիր ածանցներ:
Օրինակ՝ վազ.- վազք, վազորդ
արմավազարդ
ուժեղ
հարսնացու
տենչանք
գործիչ
մետաղյա
խռովան
փայլփլուն
վերջապես
հոտած
հուրավետ

խնձորենի

3.Լրացրու ա հոդակապ ունեցող բառերի՝
ա. առաջին բաղադրիչները՝ հուշանվեր, գյուղաբնակ, արևածաղիկ, բառախաղ, խաղատուն, երգչախումբ:
բ.  երկրորդ բաղադրիչները՝ մարդաշատ, հացատուն, զարդատուփ, հողամաս, օդանավ, նավապետ:

Գործնական քերականություն

1.Տրված կապակցություններում ընդգծված բառերով փոխաբերական իմաստով բառակապակցություն կազմիր:
Օրինակ՝ մաքուր սրբիչ-մաքուր հոգի
լուսավոր սենյակ-
բարձր սար-
սև գրիչ-
տափակ տանիք-
սուր դանակ-
ծանր իր-
խոր ձոր

2. Կետերի փոխարեն գրիր ածանցներ:
Օրինակ՝ վազ.- վազք, վազորդ
արմավ.
ուժ.
հարսն.
տենչ.
գործ.
մետաղ.
խռով.
փայլ.
վերջ.
հոտ.
հուր.
խնձոր.

3.Լրացրու ա հոդակապ ունեցող բառերի՝
ա. առաջին բաղադրիչները՝ ….նվեր, …բնակ, …. ծաղիկ, ….խաղ, ….տուն, խումբ….:
բ.  երկրորդ բաղադրիչները՝ մարդա…., հացա…., զարդա…., հողա…., օդա….,նավա…:

Նախածանցներ և վերջածանցներ

1.Տրված նախածանցներով կազմել 3-ական ածանցավոր բառ:
Ան-անխելք, անբան, անդուռ
ապ-ապերջանիկ, ապերախտ, ապաբախտ
բաց-բացահայտ, բացարձակ, բացառել
գեր-գերիշխան, գերբնական, գերխնդիր
դժ- դժբախտ, դժգոհ, դժգույն
համ-համամիտ, համաձայն, համաշխարհին
հակ-հակաալիք, հակաբան,
ստոր-
չ-չկամ, չտես, չկամորեն
տ-տգետ, տկար, տհաճ
դեր-դերասան, դերանուն, դերաբաշխում
արտ-արտաբանալ, արտաբացվել, արտաբերանային
փոխ-փոխնակ, փոխաբար, փոխաբերական
ենթ-ենթակրկվել, ենթադրություն, ենթաանտառ
անդր-անդրաբեմ, անդրագցել, անդրադարձիկ

2.Տրված վերջածանցներով կազմել 3-ական ածանցավոր բառ;

Հրաշալի, բաղձալի, անորսալի
-գին-աղերսագին, էժանագին, թակագին
-անի-երկգլխանի,
-ավուն-կանաչավուն, դառնավուն, քաղցրավուն
-յալ-մոլորյալ միացյալ, հավելյալ
-ուն-
-ելի-բաժանելի, հաճելի, հարգելի
-ան-փական, կծան, ձգան
-անակ-զսպանակ, ճոճանակ, հաղթանակ
-անոց-արվեստանոց, բանջարանոց, աղբանոց
-ոց-կապոց, ջնջոց, ծածկոց
-ուստ-հագուստ, ներքուստ, գալուստ
-եստ-ա,
-իչ-գործիչ, խթանիչ, ձգիչ
-յուն-կայուն
-ստան-
-վածք-հյուսվածք
-ույց-լուսացույց,
-ք-

3. Բառաշարքում գտնել վերջածանցավոր բառերը և ընդգծել ածանցները:
Վայրի, խոհուն, մրգատու, մականուն, փութկոտ, մուրացկան, առհավետ, արգելակ, գունեղ, ոսկեգույն, նվազագույն, բանակ, խորք, միածին, զայրույթ, դռնակ, միաբան, իշխան, հարսնացու:

Առաջադրանք գրքից

88. Ժխտական ապ, դժ, տ, ածանցներով կազմի՛ր տրված բառերի հոմանիշները:
Անգույն, անբախտ, անգետ, անշնորհք, անարդյունք, անօրեն, անձև:

Անգույն-դժգույն

Անբախտ-դժբախտ

Ապաբախտ-ապերջանիկ

Անգետ-տգետ

Անշնորհք-ապաշնորհ

անարդյունք-ապարդյուն

Անօրեն-ապօրինի

Անձև-տձև:

89. Առանձնացրո՛ւ այն բառերը, որոնք ժխտական նախածանց ունեն:

Անարվեստ, անդեմ, անդուռ, անիվ, անսիրտ, անահ, անուշ, անմահ, անուն, դժոխք, դժգոհ, դժբախտ, դժնի, դժկամ, ապագա, ապարդյուն, ապերախտ, ապուր, ապաշնորհ, ապուշ, ապտակ, տարի, տկար, տհաճ, տպել, տգեղ, տխուր, չամիչ, չտես, չկամ, չարիք

90. Ժխտական նախածանցների իմաստները վերջածանցներով արտահայտելով՝ կազմի՛ր տրված բառերի և բառապակցության հոմանիշները:

Դժգույն, անպոչ, անկուռ (անթև), անքուն, անգլուխ թողնել:

Դժգույն- գունատ, անպոչ- պոչատ, անկուռ- (անթև), անքուն- , քնատ թողնել- գլխատել:  

91. Գործողության անունը դարձրո՛ւ այդ գործողության հետ կապված առարկայի անուն: Գրի՛ր գործածված ածանցները:

Քերել- քերիչ, գրել- գրիչ, կապել- կապիչ, քամել- քամիչ, թակել- թակիչ, ըմպել- ըմպելիք, բացել- բացիչ, գործել- գործիք, խաղալ- խաղալիք, ուտել- ուտեստ, խմել- խմիչք, հագնել- հագուստ, ձգել,-ձգան փակել- փակիչ, խթանել- խթանիչ, փաթաթել- փաթաթուկ, ճոճել- ճոճանակ, գանձել- գանձարան, զսպել- զստանալ, ջնջել,- ջնջոց ծածկել- ծածկիչ, օրորել- օրան: 

93. Տրված արմատներով բաղադրյալ (բարդ և ածանցավոր) բառեր կազմի՛ր` դրանք դնելով նոր բառերի սկզբում, մեջտեղում և վերջում:

Ձեռք, հյուր, հույս, վերջ, գետ, (գիտ), գետ
Ձեռք-անձեռնմեղելի, ձեռնափայտ, առատաձեռն

Հյուր-հյուրասենյա, անհյուրընկալ

Հույս-հուսալի, հուսախաղ, բազմահույս

Վերջ-վերջածանաց, անվերջություն, անվերջ

Գետ-գիտական, բնագիտություն, անգետ

95. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր մեկական բառերով:

Ինքնագոհ, ինքհավան, ինքնակենսագրություն, ինքնակրթվել, ինքնաժխտում, ինքնասեր, ինքնակառավարում:

96. Ընդգծված բառակապակցությունները մեկական բառերով փոխարինի՛ր:

Դեռևս հեռու անցյալում մարդիկ նկատել են, որ կաղնին մյուս ծառատեսակներից  ավելի հաճախ է կայծակնահարվում։

Կայծակի ժամանակ և անձրևից պաշտպանվելու համար պատսպարան փնտրելիս պետք է հեռանալ կաղնուց:

Կանաչապատելը  փրկում է քաղաքաբնակներին օդում եղած փոշու ու գազի մեծագույն մասը ծառերի, թփերի, խոտի վրա է նստում:

Փայտի նյութից գրեթե քսան հազար արտադրատեսակ են ստանում:

97. Ընդգծված բառակապակցությունները մեկական բառերով փոխարինի՛ր:

Վանա լճի մոտակայքում  ընկած Ռշտունյաց լեռները հայտնի էին պղնձի, կապարի, երկաթի հանքարաններով, որոնք բազմիցս հիշատակվել են հայկական ձեռագործ գրքերում: Բրոնզի ու երկաթի դարաշրջաններից սկսած՝ հայկական լեռնաշխարհում արդյունահանվում ու ձուլվում էին տարբեր մետաղներ, որը պատճառ էր դառնում, որ հանվող նյութերի անունները դառնային տեղերի անուններ:

Հետագայում հնէաբաններն ու երկրաբանները  այդ անվանումների միջոցով հայտնաբերում էին լեռներում գտնվող լքված տեղափոր ու մետաղաձուլ:

98. Տրված բարդ բառերի իմաստներն արտահայտի՛ր բառակապակցություններով:

Գահընկեց-գահից ընկած

 Իշխանազուն-իշխանական տոհմից սերված
 արյունարբու-արյուն խմող
 արքայանիստ-արքայի նիստը
 դյուրաբեկ- Հեշտ բեկվող՝ ճկվող, դյուրաթեք, ճկուն:
 գավաթակից- գավաթին կից
դրկից-հարևան

95. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր մեկական բառերով:

Ինքնագոհ, ինքհավան, ինքնակենսագրություն, ինքնակրթվել, ինքնաժխտում, ինքնասեր, ինքնակառավարում:

96. Ընդգծված բառակապակցությունները մեկական բառերով փոխարինի՛ր:

Դեռևս հեռու անցյալում մարդիկ նկատել են, որ կաղնին մյուս ծառատեսակներից  ավելի հաճախ է կայծակնահարվում։

Կայծակի ժամանակ և անձրևից պաշտպանվելու համար պատսպարան փնտրելիս պետք է հեռանալ կաղնուց:

Կանաչապատելը  փրկում է քաղաքաբնակներին օդում եղած փոշու ու գազի մեծագույն մասը ծառերի, թփերի, խոտի վրա է նստում:

Փայտի նյութից գրեթե քսան հազար արտադրատեսակ են ստանում:

97. Ընդգծված բառակապակցությունները մեկական բառերով փոխարինի՛ր:

Վանա լճի մոտակայքում  ընկած Ռշտունյաց լեռները հայտնի էին պղնձի, կապարի, երկաթի հանքարաններով, որոնք բազմիցս հիշատակվել են հայկական ձեռագործ գրքերում: Բրոնզի ու երկաթի դարաշրջաններից սկսած՝ հայկական լեռնաշխարհում արդյունահանվում ու ձուլվում էին տարբեր մետաղներ, որը պատճառ էր դառնում, որ հանվող նյութերի անունները դառնային տեղերի անուններ:

Հետագայում հնէաբաններն ու երկրաբանները  այդ անվանումների միջոցով հայտնաբերում էին լեռներում գտնվող լքված տեղափոր ու մետաղաձուլ:

98. Տրված բարդ բառերի իմաստներն արտահայտի՛ր բառակապակցություններով:

Գահընկեց-գահից ընկած

 Իշխանազուն-իշխանական տոհմից սերված
 արյունարբու-արյուն խմող
 արքայանիստ-արքայի նիստը
 դյուրաբեկ- Հեշտ բեկվող՝ ճկվող, դյուրաթեք, ճկուն:
 գավաթակից- գավաթին կից
դրկից-հարևան

99. Ընդգծված բարդ բառերի իմաստներն արտահայտի՛ր բառակապակցություններով:

Ալպինիզմ մարզական ձևը իր անունն ստացել է եվրոպայում հայտնի լեռնային զանգվածից: 1786 թվականին շվեյցարիաում ապրող երկու ճանապարհորդներ բարձրացան նրա ամենից բարձր գագաթներից մեկը՝ Մոնբլանը: Այդ թվականն էլ համարվում է լեռնային այդ սպորտի ծննդյան տարին:

Ճապոնայում ապրող լեռներ գնացող Նաոմ Ուեմուրը բոլոր լեռան գագաթները հաղթահարում է մենակ՝ առանց ընկերոջ:

Անգլիայում արտադրվում է սարք, որը հնարավորություն է տալիս արագ գտնելու այն դահուկ քշեղներին, զբոսաշրջիկներին ու լեռներ գնացողներին, որոնք լեռներում ընկել են ձյան հյուսքերի մեջ կամ ինչ-որ այլ վտանգի են ենթարկվել:

Առաջադրանք գրքից

76. Տրված բարդ բառերի առաջին արմատը փոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր:
Ոսկեշար-արծաթաշար, բազմազբաղ-մտազբաղ, բազկատարած-ճյուղատարած, գնդացիր-ջրացիր, ստրկահոգի-մեծահոգի, սիրահոժար-ինքնահոժար, մեղմանվագ-ողբանվագ,
սառցալեզու-հայալեզու, բանաձև-բրգաձև, գաղտագողի-որսագող:
77. Տրված բարդ բառերի երկրորդ արմատը փոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր:

Բառապաշար-բառախաղ, վիրաբույժ-վիրակապ, միամիտ-միատոն, սևահոգի-սևազգեստ, մանրազնին-մանրադիտակ, սրբատաշ-սրբապատկեր, մազապուրծ-մազակալ,
փայտահատ-փայտագործ, մթնկա-մթնշաղ, դյուրահավան-դյուրավառ, մրրկածեծ-մրրկահողմ, որմնադիր-որմնանկար:

78. Տրված բառերի բաղադրիչներով կազմի՛ր բաղադրյալ նոր բառեր:
Հայրապետ-հայրապետական, դիմադիր-դիմադրություն, խաչակնքել-խաչակնքություն, ծանրակշիռ-ծանրակշռություն, գլխարկ-անգլխարկ, զվարթաբան-զվարթաբանություն, ձայնասփյուռ-ձայնատարած,
լուսապսակ-արևապսակ, աստղագուշակ-աստաղագուշակություն, մեղմաշունչ- մեղմաշնչորեն, կանխավճար-կանխավճարային, բարետես-անբարետես, ժպտալից-ամժպտալից:
79. Բառերի ընդհանուր արմատները գտի՛ր, գրի՛ր դրանց ուղիղ ձևերը և տրված բառերը
բացատրի՛ր արմատների միջոցով:

Ա.Ելևէջ, Իջևան, իջնել, վայրեջք- իջնել
Բ.Բանբեր, բանակռիվ, բանաստեղծ, բանասեր- բան
Գ.Սնափառ, սնամեջ, սնահավատ, սնապարծ-սին։

80. Բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր, որոնց առաջին բաղադրիչները լինեն տրված բառերի վերջին բաղադրիչները: Ի՞նչ է փոխվում:

Օրինակ`
զովաշունչ- շնչասպառ:
Մեղմահունչ, ուղղաձիգ, դեղաբույս, աղեկտուր, տանտեր:

81. Բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր, որոնց վերջին բաղադրիչները լինեն տրված բառերի առաջին բաղադրիչները: Ուշադրությո՛ւն դարձրու հնչյունափոխությանը:Օրինակ`
գուժկան – չարագույժ:
Գթառատ, թունաբեր, մտամոլոր,կրթասեր, գնդակոծել:

Առաջադրանք գրքից

72.Բառերը բաղադրիչների բաժանի՛ր, հաշվի՛ր, թե քանի՛արմատից և ածանցից է կազմված, և պարզի՛ր, թե բառաշարքերից յուրաքանչյուրն ի՞նչ ընդհանրության հիման վրա է կազմված:

Օրինակ`
մթնկա- մթն(մութն) – կա-2 արմատ:
Բարեսրտություն- բարե (բարի-ա) սրտ (սիրտ) – ություն- 2 արմատ և 1ածանց:
Դժկամություն-դժ- կամ(ք) ություն- 1

Ա.Ծովահեն, լուսնկա, ընձուղտ, նավահանգիստ, գիսաստղ, գիտարշավ, բախտակից, ճերմակաթույր, կամազուրկ:
Բ. Մաքրահնչյուն, ռմբարկու, վրիժառու, կառավարիչ, կուսակցություն, անկանխակալ, աղմկարարություն, բանաստեղծություն, կարգադրիչ:
Գ.Բառարանային, անմտություն, դժբախտություն, հակագիտական, տկարություն, գրչակ, (ապաշնորհ գրող), գրականություն:

Ա.Ծովահեն-2արմատ,

լուսնկա-2արմատ,

ընձուղտ-2արմատ,

 նավահանգիստ2արմատ,

 գիսաստղ-2արմատ,

 գիտարշավ-2 արմատ,

 բախտակից-2արմատ,

 ճերմակաթույր-2արմատ,

կամազուրկ-2 արմատ:

 Բարդ բառեր

Բ. Մաքրահնչյուն-2արմատ,

 ռմբարկու-2արմատ,

վրիժառու-2արմատ,

կառավարիչ-1արմատ և 1 ածանց,

, կուսակցություն-1արմատ և 1 ածանց,

 անկանխակալ-1արմատ և 2 ածանց,

 աղմկարարություն -2 արմատ և 1ածանց,

բանաստեղծություն- 2արմատ և 1ածանց,

կարգադրիչ -1 արմատ և 1 ածանց:

Ածանցավոր և բարդ ածանցավոր բառեր:

Գ.Բառարանային-2արմատ և 1 ածանց,

անմտություն -1արմատ և 2 ածանց,

դժբախտություն-1արմատ և 2 ածանց,

 հակագիտական -1արմատ և 2 ածանց,

տկարություն -1արմատ և 2 ածանց,

գրչակ, (ապաշնորհ գրող)-1արմատ և 1 ածանց,

գրականություն-1արմատ և 2 ածանց:

73.Պարզի՛ր, թե տրված բառախմբերն ի՞նչ սկզբունքով են կազմված: Խմբերը լրացրո՛ւ նոր բառերով:

Ա. Ծաղիկ, ուղի, լույս, բույր, պատ,արև:
Բ. Արևածաղիկ,ծաղկաբույր, ուղղաթիռ, ուղղանկյուն, լույսավոր, բանվոր:
Գ. Ծաղկանոց, ծաղկաստան, անծաղիկ, ուղղություն, ուղղել, անուղղելի, բախտ, բախտավոր, անբախտ:
74. Տրված նախադասությունները լրացրո՛ւ:
Բառերն ըստ կազմության լինում են պարզ և բաղադրյալ:
Բաղադրյալ բառերի բաղադրիչներ լինում են արմատներն ու ածանցներըները:
Միայն արմատներով, առանց ածանցի, կազմված բաղադրյալ բառերը են:
Մեկ արմատով և ածանցով կամ ածանցներով կազմված բառերը ածանցավոր են:
Բարդածանցավոր են այն բաղադրյալ բառերը, որոնքկազմված են մեկից ավել արմատներից և մի ածանցից :

75.Յուրաքանչյուր շարքից մի բաղադրիչ ընտրի՛ր և կազմի՛ր բաղադրյալ բառեր: Նշի՛ր, թե ի՞նչ հնչյունափոխություն կատարվեց:
ա) Խնդիր, ձույլ, ջուր, ոսկի, կին, թթու, պետ(ք), տարի:

բ) Մուր, անցք, մեծար, անի, ծին, ածո,շող, ային: Խնդիր+ծին=խնդրածին
ձույլ+ածո=ձույլածո
ջուր+անցք=ջրանցք
ոսկի+շող=ոսկեշող
կին+մեծար=կնամեծար
թթու+ային=թթվային
պետ+անի=պիտանի
տարի+մուտ=տարեմուտ

Դարձվածքներ

66. Տրված դարձվածքներով նախադասություններ կազմի՛ր:
Աչքերով ուտել, խելքը ուտել, լույս աշխարհ գալ, գիշերը ցերեկ անել, գլխի ընկնել, ծակուծուկ մտնել:

Ընկերս իր աչքերով կերավ այս աղջկան

Ես այնքան խոսացի, որ մայրիկիս խելքը կերա

Վերջապես եղբայրս լույս աշխարհ եկավ

Ըներոջս հայրը գիշերը ցերեկ է անում, որ իր ընտանիքը պահի

Վերջապես ես գլխի ընկա, թե ոնց գտնեմ այս հարցի պատասխանը

Ընկերս ծակուծուկ էր մտնում, որ կրակոցներից փրկվեր

67. Տրված արտահայտություններից յուրաքանչյուրով երկու նախադասություն կազմի՛ր` դրանք գործածելով
ա) ուղիղ իմաստով,
բ) որպես դարձվածք:
Ձեռքով անել, աչքը մտնել, ձեռք մեկնել, (ինչ-որ բանի) տակ մտնել:

Ընկերս տխուր տխուր ձեռքով արեց ինձ

Ուսուցիչը ինձ ձեռքով արեց, որ գամ գրատախտակի մոտ

Ընկերոջս աչքը մի սուր փայտմտավ

Ընկերս իր տեսքով մտավ նրա աչքը

Ընկերս ձեռքը մեկնեց, որ վերցնի գիրքը

Դասընկերուհիս ձեռք մեկեց ինձ

Ընկերոջս հետ խաղում էի պահմտոցի, նա ինչ որ տեղ մտավ, ու ես նրան իչքան ման եկա չգտա։

Հայրիկս ինչ որ վատ բանի մեջ մտավ, և նրան տուգանեցին 100000 դրամ

Դարձվածքներ

Տրված դարձվածքներով նախադասություններ կազմի՛ր:
Աչքերով ուտել, խելքը ուտել, լույս աշխարհ գալ, գիշերը ցերեկ անել, գլխի ընկնել, ծակուծուկ մտնել:

Ընկերս իր աչքերով կերավ այս աղջկան

Ես այնքան խոսացի, որ մայրիկիս խելքը կերա

Վերջապես եղբայրս լույս աշխարհ եկավ

Ըներոջս հայրը գիշերը ցերեկ է անում, որ իր ընտանիքը պահի

Վերջապես ես գլխի ընկա, թե ոնց գտնեմ այս հարցի պատասխանը

Ընկերս ծակուծուկ էր մտնում, որ կրակոցներից փրկվեր

67. Տրված արտահայտություններից յուրաքանչյուրով երկու նախադասություն կազմի՛ր` դրանք գործածելով
ա) ուղիղ իմաստով,
բ) որպես դարձվածք:
Ձեռքով անել, աչքը մտնել, ձեռք մեկնել, (ինչ-որ բանի) տակ մտնել:

Ընկերս տխուր տխուր ձեռքով արեց ինձ

Ուսուցիչը ինձ ձեռքով արեց, որ գամ գրատախտակի մոտ

Ընկերոջս աչքը մի սուր փայտմտավ

Ընկերս իր տեսքով մտավ նրա աչքը

Ընկերս ձեռքը մեկնեց, որ վերցնի գիրքը

Դասընկերուհիս ձեռք մեկեց ինձ

Ընկերոջս հետ խաղում էի պահմտոցի, նա ինչ որ տեղ մտավ, ու ես նրան իչքան ման եկա չգտա։

Հայրիկս ինչ որ վատ բանի մեջ մտավ, և նրան տուգանեցին 100000 դրամ

68. 67. Տրված արտահայտություններից յուրաքանչյուրով երկու նախադասություն կազմի՛ր` դրանք գործածելով
ա) ուղիղ իմաստով,
բ) որպես դարձվածք:
Ձեռք բերել, աչքից ընկնել, լույս տեսնել, հացը ցամաք ուտել:

Ընկերս ձեռք դրեց պահարանին, որպեզսի վերցնի նրա համակարգիչը։

Ընկերս ապաառ ձեռքը բերեց ու ուժեղ դրեց սեղանին։

Հայրիկս շատ լավ ձեռք բերեց լավաշխատանք։

Պապիկս ձեռք բերեց լավ հողամաս։

Աչքիցս վերջապես փուշը ընկավ։

Աչքիցս մազ ընկավ։

Հայրիկիս ընկերոջ տղան աչքիցս ընկավ։

Ես ընկերոջս աչքից ընկա

Երբ մտա տուն տան բոլոր լույսերը տես, որ մացրած են։

Հազիվ լույս տեսա մեր միջանցքում։

Լույս քեզ տեսնողին, հազիվ գտանք քեզ։

Այդ աչքովտ լույս չես կարող տեսնել։

Պատերազմի ժամանակ մարդիկ հացը ցամաք էին ուտում։

Այն իրավիճակին ենք հասել, հացը ցամաք ենք ուտելու։

Այս հիմարը պետք է հացը ցամաք ուտի։

Հացտ ցամաք կուտես, թեչե կգամ տուն կսատկացնեմ։

71.Տրված բառերն ու արտահայտությունները գրի՛ր հոմանիշ դարձվածքների փոխարեն և համեմատի՛ր տրված ու ստացված տեքստերը:

Կոտրվել, գտնել, ամբողջովին, վերադարձնել, ագահ, ուրախանալ, ժլատ, իհարկե, շոշափել,հառաչել:
Մի մարդ ժլատ հարևանից կավե աման վերցրեց: Ամանը պատահաբար կոտրվեց: Հարևանի հետ հարաբերությունները չփչացնելու համար մարդը նոր՝ ավելի մեծ ու գեղեցիկ, տակից գլուխ ջնարակված աման ձեռք բերեց ու ժլատին վերադարձրեց: ժլատը ուրախացավ: Բայց մարդու ագահ չէ՞. երբ շոշաափեց հառաչեց.
-Նորը, խոսք չկա, շատ լավն է, բայց իմ ամանը ամբողջովին յուղով էր ներծծված:

Առաջադրանք գրքից

60. Կետերի փոխարեն գրի՛ր փակագծում տրված բառերի հականիշները:

Փարիզում անցորդներից մեկը սաստիկ անձրևի տակ ընկավ: Թրչվելուց պաշտպանվելու համար թևի տակի նկարը բարձրաեց գլխի վրա ու վազեց: Երերուն աշխարհում դեռևս ոչ ոք անձրևից այդպիսի թանգագին «անձրևանոցով» չէր պաշպանվել:
Տեսնելով անցորդի գլուխը պաշտպանող նկարը`դեպքի կամավոր վկան`ոստիկանը, զարմանքից գոռաց: Նա ճանաչեց Գյուստավ Կուրբեի նշանավոր «Քնած շիկահեր կինը» կտավը: Թանգարանից հափշտակված այդ նկարի վերատպված օրինակները հենց այդ օրը բաժանեցին ոստիկաններին: Նկարը յոթ հարյուրից ութ հարյուր դոլար էր գնահատված: Ոստիկանը մարդուն հետևեց մինչև նրա բնակարանը, որտեղ հայտնվեց տարբեր ժամանակներում տարբեր տեղերից գողացված նկարների ամբողջ պատկերասրահ:
-Ավելի լավ էր մինչև ոսկորներս թռչվել, տխրությամբ ասաց գողը, երբ նրան բռնեցին:

62. Տրված առածները ընդգծված բառերի հականիշների օգնությամբ լրացրո՛ւ:
Ամառվա փուշը, ձմեռվա նուշը :Բարեկամ կորցնելը հեշտ է, գտնելը դժվար:
Դուրսը քահանա, ներսը սատանա:
Գիտունին գերի եղիր, անգետին բարեկամ մի եղիր :Գիտունի հետ քար քաշի, անգետի հետ հաց մի կեր:
Իր աչքի գերանը չի տեսնում, փուշը:

Նույնանուններ

63. Պարզի՛ր, թե ընդգծված նույնանունները ո՞ր բառերի ձևերն են:

Ուզում էր`հրի, դուրս հանի տղային, բայց ուժը չէր պատում:
Հրի լեզվակները մոտենում էին, իսկ հրշեջները դեռ չէին երևում:

Հուր
Շամանակին Անի քաղաքում մի հզոր իշխան կար:
Ամեն ինչ որ ժամանակին անի, փորձն արդյունավետ կլինի:

Անի
Երազում էր տեսնել այդ երկիրը:
Երազում էր տեսել այդ երկիրը:

Տեսնել

64. Տրված նույնանուն բառերով նախադասություններ կազմի՛ր:
Օրինակ`

Բոլորին պատմում էր Մոբի Դիկի` սպիտակ կետի պատմությունը:Մի երկու կետի պատճառով ամբողջ էջը արտագրեց:Սրի, աղի, որդի, գնում է:

Մայրը սպասում էր իր որդու վերադարձին։

Քույրս ամեն օր գնում է դպրոց։

Այս ապուրը շատ աղի էր։

65. Տրված նույնանուն բառերով նախադասություններ կազմի՛ր:
Դող, զատիկ, համար, բազուկ:

Մեր բակի ծաղիկների վրա կան շատ զատիկներ։

Բազուկով աղցանը շատ համեղ է։

Դպրոցի համար ես նոր պայուսակ գնեցի։

Ցրտից մարմինս դող տվեց։

Հոմանիշներ գործնական քերականություն

Գոյական հոմանիշներ: Բառաշարքերում առանձնացնել հոմանիշ գոյականների հինգ զույգ:
1. Ահ, ծուղակ, թախանձանք, ընչազրկություն, թովչանք, աղքատություն, թակարդ, երկյուղ, հրապուրանք, աղերսանք:

Ահ-երկյուղ,

Ծուղակ-թակարդ

Թախանձանք-աղերսանք

Ընչազրկություն-աղքատություն

Թովչանք-հրապուանք
2. Հռչակ, առաջաբան, ավար, հարգանք, համբավ, կողոպուտ, բաղձանք, ներածություն, ավար, տենչանք:

Հռչակ-համբավ

Առաջաբան-ներածություն

Ավար-կողոպուտ

Հարգանք-

Բաղձանք-տենչանք

Ածական հոմանիշներ: Բառաշարքերում առանձնացնել հոմանիշ ածականների հինգ զույգ:
1. Զգոն, առաքինի, առույգ, աչալուրջ, տրտում, թանձր, թախծոտ, պարկեշտ, եռանդուն, խիտ:

Զգոն-աչալուրջ

Առաքինի-պարկեշտ

Առույգ-եռանդուն

Տրտում-թախծոտ

Թանձր-խիտ
2. Բանիմաց, թույլ, թերահավատ, հնազանդ, շողոքորթ, հեզ, լավատեղյակ, կեղծավոր, տկար, կասկածամիտ:

Բանիմաց-լավատեղյակ

Թույլ-տկար

Թերահավատ-կասկածամիտ

Հնազանդ-հեզ

Շողոքորթ-կողծավոր

Բայական հոմանիշներ: Բառաշարքերում առանձնացնել հոմանիշ բայերի հինգ զույգ:
1.Ապականել, ըմբոստանալ, գովել, ընդվզել, վատաբանել, պղծել, խաղաղվել, դրվատել, հանդարտվել, փնովել:

Ապականել-պղծել

Ըմբոստանալ-տնդվզել

Վատաբանել-փնովել

Գովել-դրվատել

Խաղաղավել-հանդարտվել
2. Թմրել, հավաքել, շահագործել, դժգոհել, ընդարմանալ, ժողովել, ճնշել, տրտնջալ, վառել, հրկիզել:

Թմրել-ընդարմանալ

Հավաքել-ժողովել

Շահագործել-ճնշել

Դժգոհել-տրտնջալ

Վառել-հիկիզել
Գոյական հականիշներ: Բառաշարքում առանձնացնել հականիշ գոյականների հինգ զույգ:
Խաղաղություն, կորուստ, բերկրանք, վերնահարկ, պատերազմ, ըմբոստություն, ձեռքբերում, թախիծ, ներքնահարկ, հնազանդություն:

Խաղաղություն-պատերազմ

Կորուստ-ձեռքբերում

Բերկրանք-թախիծ

Վերնահարկ-ներքնահարկ

Ըմբոստություն-հնազանդություն

Ածական հականիշներ: Բառաշարքում առանձնացնել հականիշ ածականների հինգ զույգ:
Ծանրախոհ, անագի, զուսպ, կայուն, լի, պոչավոր, սանձարձակ, թեթևամիտ, անհաստատ, դատարկ:

Ծանրախոտ-թեթևամիտ

Անագի-պոչավոր

Զուսպ-սանձարձակ

Կայուն-անհաստատ

Լի-դատարկ

Բայական հականիշներ: Բառաշարքում առանձնացնել հականիշ բայերի հինգ զույգ:
Մեկնել, հօդս ցնդել, ատել, ժամանել, փրփրել, երկրպագել, մերժել, հայտնվել, հաստատել, հանդարտվել:

Մեկնել-ժամանել

Հօդս ցնդել-հայտնվել

Ատել-երկրպագել

Փրկվել-հաստատել

Հանդարտվել-մերժել

Գրել տրված բառերի նույնարմատ հականիշները:
Կուշտ-սոված
անխռով-խռովան
երերուն-հաստատուն
երջանիկ-դժբախտ
ուժեղ-թույլ
տարակուսելի-
կախյալ-ազատ
աղմկոտ-անաղմուկ
արատավոր-անարատ
զարդարուն-անզարդ
բարձրաձայն-ցածր
քաղցրահամ-դառնահամ
ընչատեր-աղքատ
շնորհալի-ապաշնհոր
երախտագետ-երախտամոռ
գիտուն-անգետ

Առաջադրանք գրքից

53. Հոմանիշների հինգ զույգ առանձնացրու:
Չար, վտիտ, վճիտ, չոր, բարի, բծավոր, գերազանց, անարի, մեղավոր, նիհար, ականավոր, երկչոտ, ձևավոր, հռչակավոր, գթառատ, ականակիտ, ջերմեռանդ:

Վտիտ-նիհար

Վճիտ-

55. Կետերը փոխարինի՛ր տրված ամենահարմար հոմանիշով:

Հույն փիլիսոփա Պյութագորասը սիրով…(գործակցում, ընկերակցում, մասնակցում) էր օլիմպիական (մրցումներին, խաղերին, մրցամարտերին) ու ատլետիկական … (զանազան, տարբեր, ուրիշ) մրցումների: Երկու անգամ նա…(արժանի է եղել, արժանի է դարձել, արժանացել է) դափնեպսակի՝ կռվամարտում … (հաղթանակելու,հաղթելու, նվաճելու) համար: Երբ նրան հարցրել էին այդ …(տարօրինակ, անսավոր, անօրինակ) հրապուրանքի պատճառը, նա պատասխանել էր. «Եթե գիտական պարապմունքների ընթացքում…(ընդհատում, դադար, ընդմիջում, դասամիջոց) չանենք, հոգնած գլխում ոչ մի (թանկարժեք, արժեքավոր) միտք չի ծնվի»:

56. Կետերը փոխարինի՛ր ամենահարմար հոմանիշով:

Գիտնականները մի քանի տարի…(հետազոտել, քննել, ուսումնասիրել) են…(ջինջ, հստակ, ականակիտ, մաքուր) ձնաջրի ազդեցությունը կենդանիների ու բույսերի կենսագործունեության վրա և …(ասում, համառում, պնդում) են, թե ձնաջուրն իսկական «անմահական»…(ջուր) է: Ահա թե ի՛նչ են…(ցուցադրել, ցույց տվել) այդ փորձերը: Հալոցքի ջուր…(ըմպած, հարբած, խմած) հավերը երկու անգամ ավելի շատ և ավելի մեծ ձվեր են ածել, քան սովորական ջրով…(մեծացվածները, խնամվածները, պահվածները, սնվածները): Այդ ջրով…(թացացրած, թրջված, ջրոտված, խոնավացրած) սերմերի…(արդյունքը, արգասիքը, բերքը) գրեթե երեք անգամ մեծ է եղել: Հետազոտողներից ոմանք նույնիսկ…(լեռնեցի, լեռնաբնակ, լեռնական) և տայգայաբնակ որսորդների երկարակյացությունն են ձնաջրին…(հատկացնում, տալիս, վերագրում):

Արաջադրանք գրքից

48 Ընդգծված բառերը փոխարինի՛ր տրված հոմանիշներից մեկով:

ա) Խոցված, սրահարված, սվինահարված, նեղացած, վշտացած:

Խոցվածը ընկավ ձիուց ու օգնություն կանչեց:

Ծաղրուծանակից վշտացածը հեռացավ ու որոշեց այդ մասին էլ ոչ մեկի հետ չխոսել:

բ) Տիրանալ, սեփականել, նվաճել, հրպուրել, հմայել:

Երիտասարդի անկեղծ ժպիտն ու համարձակ խոսքերը նրան տիրացան:

Որոշել էր անպայման նվաճել այդ բերդը, որտեղ երկրի ողջ հարստությունն էին պահել:

գ) Բարձրացնել, վեր հանել, ոտքի հանել, հաստատել, կերտել, շինել, կառուցել, կասեցնել, դադարեցնել:

Այս պատվանդանի վրա հուշարձան են բարձրացնելու:

Էլեկտրական լարերի համար այստեղ մի սյուն են կառուցել:

51. Տրված հոմանիշներով նախադասություններ կազմի՛ր:

ա) Երկարել, ձգվել:

Ընձուղտի վիզը վերջերս շատ էր երկարել։

Նա այնքան հոգնած էր որ ձգվեց և հանգստացավ։

բ) Աղքատ, խեղճ:

Այս փողոցում աղքատ մարդիկ շատ կան։

Խեղճ մարդը աշխատելուս շատ էր հոգնել։

գ) Գույն, երանգ:

Ծիածանի գույները շատ գեղեցիկ են։

Սիրամարգի փետուրների երանգներ փայլփլում եին։

52.Տրված բառերն ըստ հոմանիշության բաժանի՛ր հինգ խմբի:

Իջնել, սահմանել, հափշտակել, շռայլել, թեքվել, կարգել, հոշոտել, վատնել, խլել, կքվել, քամուն տալ, բզկտել, կորզել, ծվատել, խոնարհվել, ծախսել, պոկել, հաստատել, ճկվել, պատառոտել, հակվել, շորթել, մսխել, գզգզել, որոշել, կռանալ, գողանալ, ծռվել:

Իջնել-թեքվել, կքվել, խոնարհվել, ճկվել, հակվել, կռանալ, ծռվել։

Սահմանել-կարգել, հաստատել, որոշել։

Հափշտակել-խլել, կորզել, ծախսել, պոկել, շորթել, գողանալ;

Շռայլել-վատնել քամուն տալ, մսխել

Գզգզել-հոշոտել, բզկտել, ծվատել, պատառոտել,

Առաջադրանք գրքից

40 Բացատրի՛ր, թե ընդգծված բառը նախադասություններից յուրաքանչյուրի մեջ ի՞նչ իմաստով է կիրառված:

Ինչո՞ւ  էր այդքան կոպիտ քանդակ առել: {անարվեստ}

Կոպիտ է խոսում ընկերների հետ: {անհարգալից}

Շատ կոպիտ դեմք ունի: {տգեղ}

Մեր նոր ընկերուհուն Նազելի են կոչում: {անվանում}

Եվ սրան էլ իմաստուն են կոչում: {համարում}

Ինչ ասում էին, սուս ու փուս կատարում էր: {անում էր}

Իմ գործը կատարեցի, կարո՞ղ եմ հեռանալ: {ավարտեցի}

Որոշումը որ չկատարի, չի հանգստանա: {չիրականացնի}

Բազում հարցերին մի ձևով էր պատասխանում, լռում էր: {չեր խոսում}

Դեռ լռում եմ,որ տեսնեմ, թե մինչև երբ է չարություն անելու: {համբերում եմ}

Արձագանքները լռեցին: {դադարեցին}

Ափսեները դրեց պահարանում: {դասավորեց}

Եկավ ու իր օրենքը  դրեց: {սահմանեց}

Ձեռքի գիրքը մի կերպ դրեց լիքը լցրած պայուսակի մեջ ու դուրս եկավ: {խցկեց}

41. Լեզու բազմիմաստ  բառը նախադասությունների մեջ գործածի՛ր  քեզ հայտնի բոլոր իմաստներով: Որտեղ տրված բառը փոխաբերական իմաստով է գործածված, ընդգծի՛ր:

Ինչքան լեզու գիտես, այդքան մարդ էս։

Նրա լեզուն այնքան էր երկարել որ մեծին ել չեր հարգում։

Ես ընկերոջս հետ լեզու գտա։

Ես ընկորոջս բերանը լեզու դրեցի։

Օձի լեզու ունես։

Մենք դպրոցում անցնում ենք օտար լեզուներ։

Նա իր լեզուն կուլ տված նստել էր։

Շատ սուր լեզու ունես։

Նա թշնամուց լեզու բերեց։

42 Օդ  բազմիմաստ  բառը նախադասությունների մեջ գործածի՛ր  քեզ հայտնի բոլոր իմաստներով: Որտեղ տրված բառը փոխաբերական իմաստով է գործածված, ընդգծի՛ր:

Նա կարծես օդով է շնչով։

Ես դուրս եմ գալիս մաքուր օդ շնչեմ։

Այսօր շատ ծանր օր էր։

Կենդանաները և մարդիկ շնչում են օդ։

43 Երես  բազմիմաստ  բառը նախադասությունների մեջ գործածի՛ր  քեզ հայտնի բոլոր իմաստներով: Որտեղ տրված բառը փոխաբերական իմաստով է գործածված, ընդգծի՛ր

Ես նրանից երես թեքեցի։

Ինչու ես իրական երեստ ցույց տալիս

Նա շատ երես առած է։

Գրքի երեսը նաղշերով էր։

44. Ընդգծված բառերի և բառակապակցությունների փոխարեն գրի՛ր տրված հոմանիշները:

Հայտնվի, պարզապես, գահավիժում էր, զմրուխտ, դեգերում են, վայրը, անցնելու, անընդհատ,կտրվի, կաթիլ, վառվում են, գնալ, սքանչացել էին:

Մի  անգամ Սահարայի բեդվին ցեղերի մի քանի առաջնորդներ Փարիզի մոտ մեծ ջրվեժ տեսան:Սովորական ջրվեժ էր, որ բյուրեղապակե կոթողի նման վայր էր ընկնում ցած:

Բայց բեդվինները սքանչացել էին:

Անապատում մարդիկ քանի՜ դեգերում են ջրհորին հասնելու համար: Քանի՜ ժամ են փորում անընդհատ փլչող ավազը, մինչև որ փոսի հատակին ջրիկ ցեխ հայտնվի:

Ջրի ամենափոքրիկ կաթիլներից անգամ հողի վրա վառվում են  խոտի զմրուխտ կայծերը: Երբ մի տեղ անձրև է գալիս, ամբողջ Սահարայից մարդիկ շտապում են տեսնելու այդ վայրը:  Բեդվինները պատրաստ են հարյուրավոր կիլոմետրեր գնալ, որպեսզի տեսնեն, թե խոտն ինչպե՞ս է աճում:

Բեդվինները պարզապես չէին կարողանում այդտեղից հեռանալ: Նրանք խնդրեցին շտապեցնող հյուրընկալին.

-Սպասենք, մինչև ջուրը կտրվի:

47 Նախադասության բառերից որը հնարավոր է՝ փոխարինի՛ր հոմանիշներով:

Օրինակ՝

– Արքա՛, անկարելի է քո կամքը կատարել, մեկ այլ բան կարգադրի՛ր:

– Թագավո՛ր, անհնար է քո ցանկացածն անելը, մի ուրիշ բան պահանջի՛ր:

Թագավորի երեսը տեսնելու համար էր այդքան երկար ճամփան կտրել:
Արքայի դեմքը տեսնելու համար էր այդքան երկար ճանապարհը անցել

Երեխաներն իրենց համար պար էին գալիս, հետո շուռ գալիս, իրենք իրենց ծափ տալիս ու
ուրախանում, աշխարհքով մեկ լինում:
Մանուկներն իրենց համար պարում էին, հետո պտտվում, իրենք իրենց ծափ տալիս ու
զվարճանում, աշխարքով մեկ լինում:

Լուսանում է. սարի ետևից դուրս է գալիս արևը:
Լույս է գալիս. սարի ետևից ելնում է արևը

Մի գարնան իրիկուն դռանը նստած զրույց էինք անում:
Մի գարնանային երեկո դռանը նստած խոսում էինք։

Տեքստային աշխատանք: Հնարագետը

Արևելքի մի երկրում մի թագավոր է լինում, նա շատ կամակոր  և քմահաճ է լինում: Մի  օր  նա  կանչում է  իր  երկրի  բոլոր   դերձակներին  և  հրամայում, թե`  ինձ  համար  մի  այնպիսի  վերմակ  կարեք, որ  հասակիս  համեմատ  լինի ̀ ոչ  երկար, ոչ  կարճ: Ոչ մի   դերձակ  չի  կարողանում  թագավորի  հրամանը  կատարել, բոլորի  գլուխներն  էլ  կտրել  է  տալիս:
Օրերից  մի  օր  թագավորի  մոտ  մի  դերձակ  է  գալիս:
— Թագավորն  ապրած  կենա, -ասում  է  նա, —  ես  քո  ուզած  վերմակը  կկարեմ: Ոչ  երկար  կլինի, ոչ կարճ:
— Լավ, — ասում է թագավորը, — բայց  տես,  եթե  մի  փոքր  երկար  եղավ  կամ  կարճ, իմացած  լինես ̀ գլուխդ  կտրելու  եմ:
-Համաձայն   եմ, թագավորն  ապրած  կենա, թե  չկարողացա ̀  գլուխս  կտրի:
Դերձակը  գնում  է  մի  վերմակ  կարում,  դիտմամբ  էլ  մի  քիչ  կա□ճ  է  անում: Տանում  է,  դնում     թագավորի  առաջ: Փեշի  տակ  էլ  թաքուն  մի  ճիպոտ  է  պահած  լինում:
-Թագավորն  ապրած  կենա, — ասում է  դերձակը ̀  գլուխ  տալով, — քո  ուզած  վերմակը  կարել  եմ: Տես ̀  կհավանե՞ս:
-Տեսնենք  հասակիս  հարմա՞ր  է, թե՞  ավել- պակաս, —  ասում  է  թագավորն  ու  պառկում  թա□տին, վերմակը  քաշում  վրան: Վերմակը  հազիվ  ծնկներին  է  հասնում, ոտքերը  բաց  են  մնում:
Դերձակն  իսկույն  փեշի  տակից  հանում  է ճիպոտը  և  խ□ում  թագավորի  ոտքերին: -Թագավորն  ապրած  կենա, — ասում է  դերձակը, — ամեն  մար□  իր վերմակի  համեմատ  պիտի   ոտքը  մեկնի:
 Թագավորն  ամիջապես  ոտքերն  իրեն է  քաշում,  թաքցնում  վերմակի  տակ:

   Կամակոր  թագավորն  այլևս  ոչինչ  չի  կարողանում  ասել: Նույնիսկ  մեծ –մեծ   նվերներ  է տալիս  ու  ճանապարհ  դնում  հնարագետ  դերձակին:

1.Տեքստի չորս բառերում տառի փոխարեն վանդակ է դրված, դու՛րս գրիր այդ բառերը՝ լրացնելով բաց թողած տառերը:

Կա-ճ-կարճ

Թա-տին-թախտին

Խ-ում-խփում

Մար-մարդ
   2. Ի՞նչ  է  նշանակում  դերձակ  բառը.

Կարուձև անող արհեստավոր

3. Ո՞ր   դարձվածքի   իմաստն  է  սխալ  բացատրված.
ա/ գլուխը  դատարկ   —  հիմար, անխելք, տգետ
բ/ թև առնել  —  ոգևորվել, ոգեշնչվել
գ/ կողը  հաստ – համառ, կամակոր, ինքնասածի
դ/ ձեռք մեկնել —  ձեռքով անել, հեռանալ

4.Տրված  բառերից  ո՞րն  է  ածանցավոր.

      ա/ օրերից

      բ/  գլուխ                            

      գ/ թագավոր

       դ/ ոչինչ

5.Ի՞նչ  խոսքի  մաս  են  տեքստում ընդգծված  բառերը:

երկրի — գոյական

երկար — ածական

դերձակը ̀- գոյական

ասում է — բայ

6. Օգտագործելով  տրված  բառերը ̀ լրացրու՛  առած-ասացվածքները.

ա) Ծաղիկը ծաղկին նայելով է բացվում:
բ) Թթու է, թան չի, ամեն մարդու բան չի:
գ) Մեջք – մեջքի որ տանք, սարեր շուռ կտանք:
դ) Արջից վախեցողը անտառ չի գնա:

7. Ի՞նչն  է  ստիպում  թագավորին  նման հրաման  արձակել:

Թագավորին ստիպում է նման հրաման արձակել իր կամակորությունը:
8. Ի՞նչ  հնարամտության  է  դիմում  դերձակը:

Դերձակը կարճ է կտրում վերմակը, վերցնում է ճիպոտը և դնում է փեշի տակ, հետո ճիպոտով խպում թագավորի որքերին թագավորը ոչինչմ չի ասում և թագավորը տալիս դերձակին նվերներ է տալիս։
9. Ժողովրդական  ո՞ր  ասացվածքն  է  օգտագործված  տեքստում։

Ամեն մարդ իր վերմակի համեմատ պիտի ոտքը մեկնի:

Առաջադրանք գրքից

35. Բաց թողնված տառերը լրացրո՛ւ:

Ջորդանո Բրունոն ամբողջ ութ տարի բանտում մնաց: Սուրբհայրերը սպասում էին, որ նա կընկճվի: Նա խոստովանում էր, որ ինքը մեղք է գործել եկեղեցու դեմ, բայց պնդում էր, որ իր ուսմունքը ճշմարտացի է ու ամբողջական: Մտածելու համար նրան իննսուն օր ժամանակ տվեցին և օրը երկու անգամ՝ կեսօրին ու կեսգիշերին,աստվածաբաներ էին ուղարկում նրա խուցը: Բայց նա ոչինչ չէր խնդրում: Երբ կարդինալի պալատում, կարդում էին դատավճիռը, նա ասաց. «Դուք ավելի մեծ երկյուղով եք հայտնում ինձ դատավճիռը, քան ես լսում եմ»:

36. Բաց թողնված տառերը լրացրո՛ւ:

Պատկերացրեք, որ երկրի վրա մեզ հետ միասին ապրում են էակներ, որոնց
կյանքի ժամանակամիջոցը՝ ծնունդից մինչև մահ, տեղավորվում է վայրկյանի հազարերորդական մասում: Այդպիսի յուրաքանչյուր էակի կյանքի ընթացքում դիտվող աշխարհը ակնթարթային լուսանկարը կլինի: Այդ նկարի մեջ տարօրինակ դիրքերում քարացած անշարժ էակներ՝ մարդիկ կլինեն:

37. Բաց թողնված տառերը լրացրո՛ւ:

Երկրագնդի վրա կյանքը հավանաբար ծովում է սկզբնավորվել: Ու թեև զարգացման միլիոնավոր տարիներ են անցել, հիմաել մարդու մարմնի հյուսվածքները ողողվում են աղային լուծույթով, որն իր բաղադրությամբ շատ նման է ծովի ջրին: Դրանք անհրաժեշտ են նյութափոխության և օրգանիզմի առողջ գործընթացի համար: Բայց ջուրը միայն օրգանիզմի առողջ և արդյունավետ գործունեությանն է նպաստում: Ծովն ինքնին սննդանյութերի աղբյուր է: Վերջապես նաև ջրային ճանապարհների մասին հիշենք:

38. Բաց թողնված տառերը լրացրո՛ւ:

Աղթամար կղզու բոլոր շինություններից ամենահրաշափառը Սուրբ Խաչի տաճարն էր: Բյուրավոր նավեր ցամաքից կրում էին ամենա.նտիր քարերը՝ տաճարի շինվածքի համար: Գագիկ թագավորը մինչև անգամ հեթանոսական մի բերդ կործանել տվեց, որ դրա քարերն էլ բերեն Աղթամար: Տաճարի շինվածքի համար օգտագործվեց ավելի քան երկու հարյուր լիտր կաթ: Պատերը զարգարված էին բարձրաքանդակ պատկերներով, որոնց մեջ

Աստվածաշնչյան հերոսների և Փրկչի բոլոր կարևոր տնօրիությունները երկրում էին:

39. Բաց թողնված տառերը լրացրո՛ւ:

Վերջապես նրանք հասան հռչակավոր Խաչաղբյուրին: Առաջնորդը մագլցեց ժայռն ու անցքի մոտից մի պարան կապեց, որպեսզի տղաները կառչելով բարձրանան քարանձավ: Քարանձավային լճակից թափվող առվակի մեղմ խոխոջյունն էր լսվում: Ջուրն այնքան թափանցիկ էր, որ հատակի խիճն ու ավազը երևում էին: Արշավախմբի .րոնումները ցն.ող ար.ունք տվեցին: Տղաները այդ քարանձավից ոչ միա.ն նախամարդու իրեր գտան, այլ., բազմաթիվ ստորգետն. անձավներ, լճեր ու գետեր:

Կրկնակի բաղաձայնները գրվում են

ա) ձայնարկություններում և դրանցից կազմված բառերում (օր.`թը˜շշ, թ շշոց, թշշալ):

բ) անդորր, բերրի, մրրիկ, տարր, օրրան բառերում,

գ) ինն բառում և դրանից կազմված բաղադրյալ բառերում,

դ) մի շարք այլ լեզուներից փոխառած բառերում (օր.Էմմ ա, Աննա ,տոննա և այլն):

Կրկնակ բաղաձայններ կարող են առաջանալ՝

ա) երբ բաղաձայնով ավարտվող բառի կամ արմատի վրա ավելանում են նույն բաղաձայնով սկսվող մասնիկներ (օր.՝ սեղան+ներ, եր +ր որդ),

բ) հնչյունափոխության հետևանքով (օր՝. ծնունդ- ծննդյան, ուղիղ- ուղղանկյուն):

Հատուկ անվան սկզբում յէվ հնչյունակապակցությունը երկու տառով է արտահայտվում բաղադրյալ բառերում, որտեղ վ-ն արմատի սկզբում է:

Բաղաձայններ

Բաղաձայնները ըստ արտաբերման տեղի լինում են (բ, պ, փ, մ, վ, ֆ), առաջնալեզվային (դ, տ, թ, ձ, ծ, ց, ճ, զ, ս, ժ, շ, լ, ռ, ր, ն)

միջնալեզվային (յ), ետնալեզվային (գ, կ, ք, ղ, խ) և կոկորդային (h):

Վանկ, տողադարձ
Տողադարձը վանկատման հիման վրա, բայց բարդ և նախածանցավոր բառերը կարող են տողադարձվել նաև առանց վանկատվելու. հաջորդ տող տարվում է ամբողջական արմատը (կարգա-դրություն. ծով-եզր):

Ուղղագրություն
Բառամիջում եվ հնչյունակապակցությունը երկու տառով է գրվում բաղադրյալ բառերում, որտեղ վ-ն արմատի սկզբնատառն է (գինե- վաճառ, կարե-վեր):

Բառագիտություն

Բազմիմաստ բառեր

Աառաջանդրանք գրքից

28. Ուշադրությո՛ւն դարձրու տրված բառերի կազմությանն ու ուղղագրությանը և օրինաչափությունը բացատրի՛ր:

Ա. Ոսկեվառ, գինեվաճառ, գերեվարել, ոսկեվազ, հոգեվարք, կարեվեր (ծանր, կարի վերք ստացած, խոցված):

Բ. Ոսկևորել, գոտևորել, ուղևոր, ուղևորվել, սերկևիլ, հևիհև:

29. Կետերի փոխարինի՛ր եվ հնչյունակապակցությունն արտահայտող մեկ կամ երկու տառով:

Երևեկել, Եվա, նաև, անձրևաբեր, առևտուր, ոսկեվարս, գերեվաճառ, դափնեվարդ, արևելաերոպական, սևագրել, Եվրոպական, հևասպառ, ուղճար, ուղևոր:

31.Կետերի փոխարեն գրի՛ր մ կամ  ն և բառարանով ստուգի՛ր:

Անպաճույճ, ամբարտակ, անփարատ, ամբասիր, անբերան, ամպրոպ, համբերություն, հանպատրաստից, անփառունակ, անպատեհ, անբարոյական:

32.Տրված բառերը տեղադրի՛ր կետերի փոխարեն՝ համապատասխանեցնելով նախադասություններին:

Խռպոտ, դժոխք, գործընկեր, ոգևորվել, զառիվայր, անկոտրում, ընդհատել, միանգամայն:

Տոթ էր, աղմուկ ու խառնաշփոթ. կարծես դժոխք լիներ:

Գլորվում էր զավիվայր լանջով:

Ձայնն էլ խզված էր ու խռպոտ:

Առանց ոգևորելու լսեցին նրա ամբողջ ելույթը ու հետո նստեցին մտամոլոր:

Դու միամգամայն անտեղյակ ես, դրա համար էլ խոսքդ չեն լսում ու աղմկում են:

Անկոտրում ոգի ունի, հեշտ չէ նրան ծնկի բերել:

Միանգամից ոգևորվում է ու կպչում գործի:

33Տրված բառերը տեղադրի՛ր կետերի փոխարեն՝ համապատասխանեցնելով նախադասություններին:

Նախօրոք, շնորհք, մեհյան, ներողություն, խոչընդոտող, նրբանկատ:

Այնքան շատ են խոչընդոտները ու խանգարողները, որ էլ ոչինչ չեմ ուզում անել:

Դե՛, ցո՛ւյց տուր շնորհքտ, թող տեսնեն, թե ինչեր ես անում:

Նախօրոք ամեն ինչ պատրաստել էր, որ հետո իրար չխառնվեր:

Խոչընդոդոտող մանր-մունր հոգսերով է տարվել ու մոռացել մեր պայմանը:

Ներեղություն խնդրեց ու հանգիստ դուրս եկավ. կարծես ոչինչ չէր եղել:

Հեթանոսական մեհյանի տեղում է կառուցվել այս տաճարը:

Շատ նրբանկատ մարդ է. երբեք ընկերներիս մոտ ինձ դիտողություն չի անում:

34Տրված բառերը տեղադրի՛ր կետերի փոխարեն՝ համապատասխանեցնելով նախադասություններին:

Տաղտկալի,խաբել, արտասուք,կարկառել,խարխափել, խախտել, հռետոր:

Ոչ մի նոր բան չկա, այստեղ միշտ նույն տաղտկալի ֆիլմերն ու նկարները կտեսնես:

Հռետոր այնպիսի մի ելույթ ունեցավ, կարծես ամբողջ կյանքում այդ մասին էր մտածել:

 Մթության մեջ խարխափած տագնապած ու անհույս փնտրում էր ճանապարհը:

Ինչո՞ւ ես երդվում, որ հետո էլ ստիպված ես լինում խախտել երդումդ, խաբեցիր ինքդ քեզ:

Արտասուք հոսում էր աչքերից, բայց  էլի կատակում էր ու փորձում ժպտալ:

Ձեռքերը կարկառեց դեպի երկինք  ու ինչ-որ բան էր մրմնջուն:

Լրացուցիչ աշխատանք գրքից

Վարժություն 18, 19, 20, 21

18. Կրկնակ բաղաձայն (րր, ղղ, և այլն) ունեցող տասը- տասներկու բառ գրի՛։

Աննա

Մրրիկ

Դդում

Խխունջ

Պտտել

Թթու

ուղղաթիռ

երրորդ

չորրորդ

իննսուն

թթվածին

թթենի

19. Ստուգի՛ր՝ տրված բառաշարքերի բոլո՞ր բառերն են ճիշտ գրված, և սխալներն ուղղի՛ր:

Ա.Դարբին, երբ, լիրբ, հարբել, նուրբ, որբ, սուրբ, սրբել, ուրբաթ, փրփուր, երփներանգ:

Բ. Խաբել, խաբեբա, շաբաթ, համբերել, համբուրել, համբույր, շամփուր, ճամփա:

Գ. Աղբյուր, եղբայր, ողբալ, աղբանոց, թուղփ:

20. Ստուգի՛ր՝ տրված բառաշարքերի բոլո՞ր բառերն են ճիշտ գրված,և սխալներն ուղղի՛ր:

Ա. Թարգմանել, կարգ, մարգարիտ, պարգև, արքա, քրքջալ, թարգմանություն, մարգարե:

Բ. Կարագ, թագավոր, ծագում, հոգի, ճրագ, օգնել, հագնել, սքավոր, նորոգել, մուգ, (կապույտ) ավագ:

21. Ստուգի՛ր տրված բառաշարքերի բոլո՞ր բառերն են ճիշտ գրված, և սխալներն ուղղի՛ր:

Ա. Արդար, դրդել, զվարթ, արդյոք, որդի, արդյոք, բրդել, կարդալ, երդում, արդյունք, արթնանալ, վաղորդյան, շքերթ, օրիորդ:

Բ. Ընդամենը, խնդիր, շանթահարել, ընդունել, կենդանի, ընդհանուր, դադար, օդանցք, անթևան, բացօդյա:

22. Շարունակի՛ր գրել բառեր, որոնց մեջ կա իա տառակապակցություն։

Ասիա, Անգլիա, Բելգիա, խավիար, լաբորատորիա կրիա, Իսլանդիա, Իապանիա Իտալիա, Գերմանիա, Ճապոնիա, Արփիա, Մարիա, մաֆիա, բամիա:

23. Պարզի՛ր, թե ուղղագրական ի՛նչ սկզբունքով է կազմվել բառաշարքը, և ավելացրո՛ւ նոր բառեր:

Անընթեռնելի, համընդհանուր, մեկընդմեջ, անընդատ, սրընթաց, մեկընդմիշտ:

24. Կետերի փոխարեն գրի՛ր տրված բառերից մեկը:

Անօդ տարածության մեջ մարդն իր մարմինը չի զգում: (անօդ, անոթ)

Աղջիկը դասավորեց արհեստանոցի բոլոր անոթները ու դուրս եկավ: (անօդ, անոթ)

Տղայի աղմկոտ ու անհանգիստ վարքը վախեցնում էր ծնողներին: (վարկ, վարք)

Նրանք ամեն ինչ արեցին իրենց արտադրանքի վարկը բարձր պահելու համար: (վարկ, վարք)

25. Կետերի փոխարեն գրի՛ր տրված բառերից մեկը:

Սիրտն անհանգստությունից թրթռաց ու կարծես մի պահ կանգ առավ: (թրթռալ,թռվռալ)
Ամբողջ օրը խաղաց ու թռվռաց և միայն երեկոյան հիշեց խոստումը:(թրթռալ, թռվռալ)

Օրումեջ եկող այդ լուրերն էլ հարևանի զայրույթն անընդհատ բորբոքում էին ու գրգռում նրան: (գռգռալ, գրգռել)
Քարերը գռգռալով իջնում էին լանջն ի վար, թռչում իրար գլխից ու ձորում միայն դադար առնում:  (գռգռալ, գրգռել)

26. Կետերի փոխարեն գրի՛ր տրված բառերից մեկը:

Իր անկյունում նստած՝ մռմռում էր ու ինչ-որ բան նկարում. ոչ մեկն ու ոչինչ չի հետաքրքրում: (մռմռալ, մրմռալ)
Սիրտը մրմռում էր, երբ հանկարծ նորից հիշում էր ցավից ու վիրավորանքից այլայլված այդ դեմքը: (մռմռալ, մրմռալ)

Իր անկյունում նստած՝ մրմռում էր ու ինչ-որ բան նկարում. ոչ մեկն ու ոչինչ չի հետաքրքրում: (մռմռալ, մրմռալ)

Սիրտը մրմռում էր, երբ հանկարծ նորից հիշում էր ցավից ու վիրավո

Իրենց ձյունափառ գագաթները երկինք են կարկառում ու սպասում են: (կարկառել, կռկռալ)
Բայց ինչո՞ւ եք անհամբեր կռկռում, սպասե՛ք, էլի՛: (կարկառել, կռկռալ)

Նա անապատում բարբառում էր, ասում ճշմարիտ ու մարգարեական բաներ, բայց ո՞վ էր լսողը: (բարբառել, բռբռալ)
Անմիտ ու անշնորհք բռբռում ես. ո՞վ կհասկանա, թե ի՛նչ ես ասում: (բարբառել, բռբռալ)

Ուրախ հայոց լեզու

1. Ըստ ասացվածքի՝ Քանի լեզու գիտես, այնքան մարդ ես;
   Գիտուն, մարդ, խելացի, գրագետ, զարգացած:
2. Տրված բառերից ո՞ՙրը իկ ածանցով փորացնող, փաղաքշական իմաստ չի ստանա:
   Ուլ, գունդ, մարդ, շուն բադ:
3. Լավ լուր հաղորդողը մեկ բառով կլինի՝ գուժկան, բոթաբեր, բարեբեր,ավետաբեր, նվիրաբեր:
4. Ո՞ր բառում է կենդանու ձագը թաքնված:
   Հավատ, վրձին, կայծ, ցուլ, դեզ:
5. Բառերից որու՞մ հարցում արտահայտող բառ չի թաքնված:
   Կով, ոչինչ, թաս, ներբան, լուծում:
6. Ո՞ր բառերն է շարքերում ավելորդ:
   1.Հորանջել, փայլել, հորովել, քայլել, խորովել:
   2. Տրտնջալ, գոռալ, ընթանալ, պսպղալ, արևագալ:
7. Լար, դուր, սար, հուր, կետ, բեկ, լար բառերում ձայնավորի փոփոխությամբ կազմիր նոր գոյականներ:

Լար-լուր, լոր

Դուր-դար, դեր

Սար-սուր, սեր

Հուր-հեր, հոր

Կետ-գետ, կուտ

Բեկ-բակ

Լար-լուր

1. Տրված բառերը բացի մեկից և աջլիկ են, և ձախլիկ; Գտիր այդ աջլիկը:
   Տղա, մարդ, հարս, փեսա, շուն:
2. Շիտակ բառի առաջին տառը փոխելով ստացիր նոր բառեր:

Պիտակ, դիտակ, գիտակ

1. Հանկարծ խոր թավուտից մի սուր ճիչ լսվեց նախադասության մեջ հնարամտորեն թաքնվել են խորթ, սուրճ, միս, որթ գոյականները:

Գիտելիքի օրը իմ կյանքում

Իմ կարծիքով գիտելիքը մեր պետության ու մեր ապագայի ուժն է։

Գիտելիքը ձեռք է բերվում վաղ մանկությունից, ազդելով վարքի և խնդիրները լուծելու ունակության վրա։

Գիտելիքի տեսակները կարող են լինել փիլիսոփայական, աստվածաբանական, ավանդական, գիտական, արտահայտիչ շփվող և սինթետիկ։